فهرست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های کوچه بازاری قسمت سیزدهم

 

ابریشم-زن نوازنده-مطرب

خون جگر-رنج بسیار-غم فراوان

راه به ده بردن-حاصلی داشتن-موفق شدن

چمچاره-در پاسخ به پرسش احمقانه می دهند

به حرف آوردن کسی-کسی را به سخن گفتن واداشتن

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که
خرده خرجی-خرج های اندک

اهل بخیه-وارد در کار-اهل فن

تنبان فاطی- برای فاطی تنبان نشدن

دوا شور کردن-شستن فرش با دوا

آهنگ ریپ‌دار(آهنگی که یک ضرب آن کم باشد)

جوجه مشدی-تازه کار و نا آشنا با آداب و رموز مشدی گری

بو گرفتن-بد بو شدن-بوی چیز دیگری را گرفتن
دست به سینه ایستادن-در نهایت ادب و آماده ی فرمان ایستادن
دست نشانده-زیر دست-مطیع-فرمان بردار

از چاله در آمدن و به چاه افتادن(از باران به ناودان پناه بردن)
دخیل بودن-خواهش و التماس کردن از کسی برای انجام ندادن کاری

زهر ریختن-در حق کسی بدی کردن-انتقام گرفتن-اصل بد خود را نشان دادن

رفع و رجوع کردن-حل کردن-فیصله دادن

اوستاکار(استادکار، ماهر و مسلط)
پرند-حرف بی هوده

به جان هم افتادن-با یکدیکر درگیر شدن

چله بُری کردن-رفت و آمد بسیار کردن
دَلِگی-هیزی-چشم چرانی

به مشروطه ی خود رسیدن-به هدف خود دست یافتن

تر و چسب-بی درنگ-بی معطلی-فرز و چابک

حاجی فیروز سال نو را مژده می دهد-مردی که در روزهای آخر سال خود را سیاه کرده و با رقص و آواز مردم را به خنده و شادی واداشته و آمدن

ادرار کوچک-شاش

چربیدن-برتر بودن-پیش بودن

چشم و ابرو نازک کردن-ناز و افاده کردن

آب‌تنی(شناکردن (بیشتر به قصد تفریح و بازی))

آویزان کسی شدن-طفیلی کسی شدن

آش آلو کردن(خجالت‌زده کردن، کنفت کردن، سکه‌ی یک پول کردن)

تلو تلو-حرکت به چپ و راست در حین راه رفتن بر اثر سستی

از کیسه شدن(هدر شدن، ضرر کردن)

چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست

در دهان را چفت کردن-خاموش شدن-رازداری کردن

پس خور-آن که بازمانده ی غذای دیگران را می خورد

ریشه دار-با سابقه-قابل اطمینان-محکم

استخوان‌دار-محکم-بااراده

آب بردار-دوپهلو-کنایه‌آمیز

پشت بندی کردن-به انتظار غذا چیز مختصری خوردن
از سر وا کردن-کاری را سرسری انجام دادن

 
دُرافشانی کردن-مشتی یاوه به هم بافتن
تلق و تولوق-صدای ناهنجار

باد توی گلو انداختن- باد به غبغب انداختن

دست پخت-شیوه ی پختن-هنر پختن

از دست برآمدن(ممکن و شدنی بودن، از عهده بر آمدن)

ابرو کج کردن-خشم گرفتن

دایر شدن-بر پا شدن-رواج یافتن-آباد شدن

 

روی پا بند نبودن-آرام و قرار نداشتن

تندی-بلافاصله-به سرعت-مانند : تندی رفت

 

 
دری وری-سخن بی سر و ته-چرند و پرند

افتادن تشت کسی از بام-رسوا شدن-باز شدن مشت کسی

روده کوچکه ی کسی روده بزرگش را خوردن-کنایه از شدت گرسنگی
رای دیدن-در داوری بی طرف نبودن و ملاحظه ی یکی از طرفین را کردن

 

اله و بله-چنین و چنان

از پشه گوشت کبابی خواستن-خواهش یا انتظاری نابه‌جا و نشدنی داشتن

چرکمرده-نگا. چرکمُرد
آب باریکه-درآمد اندک اما مرتب

 

دست به یقه شدن-دست به گریبان شدن

 
خاک تو سری-مصیبت زدگی-گرفتاری-بدبختی

روغن از ریگ کشیدن-کاری محال انجام دادن

جوال رفتن با کسی-با کسی درافتادن

 

حرف شنو-سر به را-مطیع

تافته ی جدا بافته-بر تر و به تر از دیگران
از زیر بته عمل آمدن-خانواده و اصل و نسبی نداشتن

آسیاب‌گردان(کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید)

 

تخم چیزی را برانداختن-ریشه کن ساختن

پُک زدن-هر بار کشیدن سیکار و چپق و از این قبیل با نفس عمیق

داداش-برادر-لفظی برای ابراز صمیمیت

دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن

دست مزد-اجرت-مزد کار
چوب علی موجود-چوب کج و معوج درویشان
تیله ی کسی بودن-گوش به فرمان کسی بودن-زیر اراده ی کسی بودن

آواز خر در چمن-آواز ناخوش و گوش‌خراش

دوغ و دوشاب یکی بودن-فرقی میان خوب و بد نبودن

خیز-ورم-آماس

دست چپ از دست راست ندانستن-هر را از بر تشخیص ندادن

جنس-کالا-کالای قاچاق-مواد مخدر مانند هرویین-تریاک و مانند آن ها

الواتی کردن-عیاشی و هرزگی کردن

بخار-توانایی-شایستگی

برو برو-اوج خوش بیاری و کامکاری

حُباب-سرپوشی که بر چیزی بگذارند

بده اون دستت-آی زکی !

پاچه گیر-کسی که بی مقدمه کسی را بیازارد
چپه شدن-واژگون شدن به یک سمت-برگشتن

 

جهنم دره-جای نامناسب و عذاب دهنده

به چوب بستن کسی-کسی را با چوب تنبیه کردن-فلک کردن

ذِله آوردن-به ستوه آوردن-خسته و عاجز کردن
به راه انداختن-راه انداختن-به کار انداختن

تپیدن-به زور و با پر رویی وارد جایی شدن

بی بته-بی اصل و نصب-بی پدر و مادر
در آستین داشتن-حاضر و آماده داشتن

حال آوردن-به هوش آوردن-از ناراحتی بیرون آوردن-کتک زدن

بی قابلیت-بی ارزش-اندک-مختصر

پریدن-لب پَر شدن-شکستگی کوچک در کناره ی چیزی

از زور پسی(از روی ناچاری، اجبارن)

چانه انداختن-جان کندن-حرکت پیش از مرگ

 
چیدن و واچیدن-آراستن-در جای خود گذاشتن

دوندگی-سعی و کوشش

 

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن(با دشمنی که دفع آن نمی‌توان، مدارا کردن)

زیر دست-تابع-فرمان بردار
خیر ببینی-دعایی است در حق کسی که کمکی کرده باشد

ریش کسی را در دست داشتن-از کسی نقطه ی ضعف در دست داشتن-از کسی گروی در دست داشتن

جاری-زن برادر شوهر

 

چرخی-کبوتری که در آسمان معلق می زند-کسی که روی چرخ و گاری چیزی می فروشد

ته آواز-صدای نسبتن خوب

بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان

خرحمالی کردن-کار کردن بی اجر و مزد
خواب نامه-کتابی که در آن تعبیر خواب ها نوشته شده است

حلال-زن یا شوهر

حرز جواد با خود کردن-همیشه با خود داشتن

اوا خواهر(مرد زن‌نما، مردی که علائق زنانه دارد)

 

تو در تو- تو به تو

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی
زیر و زبر گذاشتن-حرکت گذاشتن برای حروف-اِعراب

 

بلا به دور-بلاها دور باد

 

چینی بند زنی-عمل چینی بند زدن

پشم ریختن-از میان رفتن توانایی و مقام

از کار در آمدن-آزموده شدن-نتیجه دادن

بامبول سوار کردن- بامبول در آوردن

تپه گذاشتن-بول کردن

 
خال گوشتی-نقطه ی برجسته ای از گوشت بر پوست بدن

افتادگی-پریشانی-احتیاج

پاشنه ی دهان را کشیدن-دشنام فراوان دادن

 

چله ی بزرگ-چهل روز میان هفتم دی ماه و شانزدهم بهمن

پُر توپ-خشمگین

آفتابه خرج لحیم(بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن)

پیچه-دل درد-مالش رفتن شکم

 
آنکادر کردن-اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب

دستک-دفتر حساب
آشنایی به روشنایی انداختن-پس از مدت‌ها تصادفی آشنایی را دیدن

 

چراغان شدن-جشن گرفتن

خیال کسی را راحت کردن-موجب اطمینان خاطر کسی شدن-به کسی جواب رد دادن

انداختن پشت گوش(سهل‌انگاری کردن، دیر انجام دادن، کوتاهی کردن)

از این رو به آن رو شدن(یکسره دگرگون شدن، به‌کلی تغییر کردن)

جان من و جان شما-سوگند به جان من و شما

 

آلت دست کسی شدن-مورد سوء استفاده قرار گرفتن
خلاف-جرم

تراشیده شدن-لاغر شدن

چنگول چنگولی-مجعد-حلقه حلقه-پر چین و شکن

خر گرفتن کسی-کسی را احمق حساب کردن

ریش در دست کسی دادن-اختیار خود را به دیگری سپردن-کار خود را به دیگری واگذار کردن
جوش آمدن-به خشم آمدن-کج خلقی سخت کردن

رو دست زدن-فریب دادن-خام کردن

 

خوردن کسی با نگاه-نگا. با نگاه کسی را خوردن

 

جوش جوانی-جوشی که بر صورت یا کمر جوان ها می زند-جوش غرور

دریافت-گرفتن-ادراک

زرشک-لفظی است مانند زکی که به هنگام باور نکردن و رد کردن حرف طرف گفته می شود

دماغ کسی چاق بودن-سالم و تندرست بودن-سر حال بودن

آن روی کسی بالا آمدن(خشمگین شدن)

دست به سیاه و سفید نزدن-به هیچ گونه کاری نپرداختن-ابدن کاری نکردن

اجابت کردن معده-قضای حاجت

رانده و مانده-بدبخت و وامانده
پاپی چیزی بودن-چیزی را دنبال کردن-به چیزی محل گذاشتن

حق البوق-رشوه

دست و پا پنبه ای-دست و پا چلفتی-بی عرضه-بی دست و پا

پشتی کردن-حمایت کردن-یاری کردن

چِک کشیدن-حواله کردن با بانک به وسیله ی چک

چشمداشت-توقع-انتظار

از آب روغن گرفتن-از هر اتفاقی بهره برداشتن

آمد کردن(رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته)

زبان به دهان نگرفتن-پیوسته گریه کردن-آرام نگرفتن

به خاک سیاه نشاندن-بدبخت و ذلیل کردن

درجه دار-درجه های نظامی پایین تر از سروان

راسته-گوشت دو طرف ستون فقرات حیوان

بز خر-کسی که به قصد ارزان خریدن چیزی توی سر جنس می زند

شعله‌ی آتش

 

 

خُرخُرو-آن که در خواب بسیار خرناس می کشد

برخورد-بهم خوردن-تصادف

چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند

پس انداختن-جمع کردن پول-بچه به دنیا آوردن-به عقب انداختن

پُخی شدن-کاره ای شدن-مهم شدن

خشکه بار-نگا. خشکبار

چین-یک بار درو-بک بار چیدن

چال کردن-گود کردن-دفن کردن-به خاک سپردن

اختر- گذری-دیدار کوتاه-سرپایی

تفنگ انداختن-تیراندازی با تفنگ

افسرده‌بیان-بی‌هوده و بی‌مزه‌گو

از صرافت چیزی افتادن(از انجام کاری منصرف شدن)

 

رنگ و رو-آب و رنگ-جلا و درخشندگی

دلداری دادن-تسلی دادن

دلسوزه-سوختن دل از حسد و مانند آن

 
خر پول-دارای پول زیاد-تروتمند

جاجا-آوازی که با آن مرغ را به لانه اش می رانند

بده بستان-داد و ستد-معامله

از سکه افتادن-ار رونق افتادن-از دست دادن زیبایی

بچه انداختن-بچه ی نارس بدنیا آوردن

خرج از کیسه ی خلیفه کردن-از مال دیگران خرج کردن

بشکن-صدایی که در حال شادی و پایکوبی از بهم زدن انگشتان در می آورند.

 

 

خرد و خاکشیر-ریز ریز و ذره ذره شده-از پا درآمده

 

خُرخُر-آواز نفس شخص خوابیده

خل بازی درآوردن-مثل دیوانه ها رفتار کردن

تیغی-چیزی که با کلاه برداری از کسی گرفته باشند

پس کله ی کسی زدن-کسی را به کاری واداشتن

بغداد کسی را آباد کردن-شکم گرسنه ی کسی را سیر کردن

حساب سازی-خرج تراشی-تقلب در حساب داری

رو به راه شدن-آماده و مهیا شدن

حاشیه دار-کناره دار
آکَل-آقای کربلایی
چشم و ابرو آمدن-دلبری کردن-عشوه آمدن

چُرتی-اهل چرت زدن-ضعیف-مردنی

تلمبار- تل انبار

تو پوزی زدن-تو دهنی زدن-با سخن تندکسی را نا امید کردن

جا افتاده-آدم متین و با تجربه

خدا قوت-خدا قوت بدهد-خسته نباشی

ادب کردن(با تنبیه آموختن، آدم کردن)

بلا گردان کسی شدن-به جان خریدن بلای کسی

پشتی-بالش-حمایت
در جا زدن-پاها را بدون راه رفتن به نوبت چپ و راست به زمین کوبیدن-ترقی نکردن

 

به خورد کسی دادن-به زور به کسی خوراندن-به کسی قالب کردن

 

جور کسی را کشیدن-کاری را به جای کسی برای او کردن
پُلوغ-ازدحام-بی نظمی
الم‌شنگه(هیاهو، آشوب، جنجال، داد و قال)

دوش فنگ-نهادن قنداق تفنگ در کف دست و لوله ی آن بر دوش

چوب لای چرخ گذاشتن-سنگ پیش پا انداختن-ایجاد مانع کردن

آقایی فرمودن-لطف کردن-محبت کردن

 
از تک و تا نینداختن خود(از رو نرفتن، جا نزدن، خود را نباختن)

 

 

با کاره-کسی که هر کاری از او ساخته است

به کوچه ی علی چپ زدن خود-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی

دست کردن-دست فرو بردن

 
آن سرش ناپیدا بودن(برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود)

دله کاری-پرداختن به کارهای پست و کم درآمد

خوش آمدگویی-به تازه وارد “خوش آمدی” گفتن-مجازن: تملق و چاپلوسی

چشمه چشمه-سوراخ سوراخ-مشبک

دون-برنج خوب نپخته-دانه هایی که به پرندگان می دهند

 

پرداختی-مبلغ داده شده

آکَل(آقای کربلایی)

 

خرابی کردن-نگا. خرابی بالا آوردن

چل زن-زن کوتاه قد

باد گلو زدن-آروغ زدن
زن و بچه دار-کسی که زن و فرزند دارد

خون راه انداختن-نگا. خون به پا کردن

آب‌کور-کسی که سودش به دیگران نمی رسد

خیار چنبر-نوعی خیار

به گند کشیدن-جایی یا کاری را خراب کردن-به لجن کشیدن-بی اعتبار کردن

جنجال-هیاهو-داد و فریاد-غوغا

بی بی-مادر بزرگ-زن سالخورده و محترم
تو پوزی زدن-تو دهنی زدن-با سخن تندکسی را نا امید کردن

بازداشتگاه-زندان موقت
دل پایین ریختن-ترسیدن-وحشت کردن

دستی پز-نانوایی که در خانه نان می پزد

دست به سیاه و سفید نزدن-به هیچ گونه کاری نپرداختن-ابدن کاری نکردن
انگشت کردن-انگشت رساندن

زیر کاسه نیم کاسه داشتن-مکر و حیله ای در کار داشتن

دست و پای خود را گم کردن-دست پاچه شدن

به غوره مویز شدن-آموزش ندیده و بی تجربه ادعا داشتن

خر لنگ خود را به منزل رساندن-با وجود سختی کار را به پایان رساندن

بار انداختن-توقف و اقامت کردن

از جیب خوردن(در آمد نداشتن، از بس‌انداز خرج کردن)

دو شاخ-دارای دو شقه

راسته چینی-چیدن ساده و آسان
زکی-لفظی که به هنگام باور نکردن و رد کردن حرف طرف گفته می شود

جیک جیک-آواز پرندگان-سخنی که فهمیده نمی شود

بند بودن دست-گرفتار بودن-مشغول به کاری بودن و به کار دیگری نرسیدن

این به آن در(چیزی که عوض دارد گله ندارد، در مقام انجام عمل متقابل می‌گویند)

این سفر-این بار

پای چیزی را جور کردن-وسیله ی انجام کاری را فراهم کردن

بازارچه-گذرگاه سرپوشیده با چند مغازه و دکان

پا توی کفش کسی کردن-با کسی در افتادن-به آزار کسی برخاستن

جز جگر زده-نفرینی است به معنی دل سوخته بر اثر اندوه و مصیبت-گرفتار به بلا

 
دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن

جِر انداختن کسی را-اوقات کسی را تلخ کردن-خشمگین کردن کسی

دستک دمبک-بهانه-دستاویز-پاپوش

پر افاده-متکبر-مغرور

پول سر راهی-پولی که بزرگ تر ها به هنگام سفر به زیردستان یا کوچک تر ها می دهند

به حق چیزهای ندیده و نشنیده-پس از شنیدن حرفی یا دیدن چیزی تعجب آور می گویند

 

دزد زدن-مورد دزدی قرار گرفتن
زحمت کش-کارگر-پیشه ور
پوست سگ به روی خود کشیدن-بی شرمی را به نهایت رساندن

پنج تن-محمد-علی-فاطمه-حسن و حسین

 

پس انداز کردن-پول کنار گذاشتن-صرفه جویی کردن

اسکلت‌بندی(طرح‌ریزی، زیرسازی)