فهرست کامل فرهنگ لغت خودمونی مردم ایران قسمت چهارم

از چپ و راست(از همه سو، از همه جا)

رو به رو کردن-در برابر هم وادار به اظهار عقیده کردن

رجز خوانی-لاف زنی-دعوی

حبه-پاره ی شکسته از قند یا نبات

چاخان پاخان-دروغ

دو پول-مبلغ بسیار ناچیز و اندک

آت و آشغال(وسایل کهنه و بی‌مصرف)

از جا در رفتن(کنترل خود را ناگهان از دست دادن، ناگهان خشمگین شدن)

زد و بندچی-توطئه گر-ساخت و پاخت کننده
تخته گاز-با سرعت تمام راندن اتومبیل

رفیق بازی-زیاده روی در دوستی کردن
چشم شور-آن که چشم زخم زند

انداختن پشت گوش(سهل‌انگاری کردن، دیر انجام دادن، کوتاهی کردن)

تت و پت-لکنت زبان

خرکی-سخت بی ادبانه-خارج از ظرافت

روغن مالی-روغن زدن به دستگاه

خرج جیب-توجیبی-خرج غیر لازم

از بام خواندن و از در راندن(خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن)

چپ چپ به کسی نگاه کردن-با اوقات تلخی-بدبینی یا اعتراض به کسی نگاه کردن

تخم نابسمل لا-حرام زاده

چروک انداختن-چین انداختن

دق دل-دلخوری-کینه-دشمنی

تعزیه گردان-کسی که در امور همگانی دخالت می کند و سود خود را می برد.
رحمت به . . .-صد رحمت به-هنگام برتری دادن چیزی به کار می رود: رحمت به آب حمام
زیر زبان کشی-با زرنگی از کسی حرف بیرون کشیدن-زیر پا کشی

 

به محضِ-به مجرد ِ-همان وقت که

دنیا دست کیست؟-پرسش از کسی که کاملن بی خیال و بی غم زندگی می کند
بنده منزل-خانه ی من

زرد گوش-بی رگ-ترسو
خاک تو سری کردن-نزدیکی کردن زن با شوهر

خواستگاری-رفتن به دیدن دختر یا زنی برای برگزیدن و همسری پسر یا مردی
 

جَری شدن-خشمگین شدن-جسور شدن

 

چشم و دل کسی دویدن-حریص بودن

خرج رو دست کسی گذاشتن-کسی را در خرج انداختن

دلپخت-پختن مغر چیزی

خود را از تک و تا نیانداختن-به روی خود نیاوردن-به اشتباه اعتراف نکردن

دست به سر کردن کسی-کسی را به بهانه ای برای انجام کاری بیرون فرستادن-کسی را رد کردن

اهل کوفه-سست پیمان-بی‌وفا و غیرقابل اعتماد

پفکی-سخت بی دوام و ضعیف

آل آروادی(زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار)

بِر و بِر-زُل-نگاه یکریز
پشت چشم آمدن-ناز و افاده کردن- ابرو نازک کردن

ده کوره-ده یا شهر کوچک عقب افتاده و بدون امکانات

پشت دست را داغ کردن-توبه کردن-برای نکردن کاری با خود شرط کردن

رکاب دادن-راهی جایی شدن

چشم زهره رفتن-با خشم نگاه کردن

 

چوب علی موجود-چوب کج و معوج درویشان

خرده کاری-کار جزیی

دست پخت-شیوه ی پختن-هنر پختن

دست و رو نشسته-ناکس-ناچیز

ابرو انداختن(ابرو آمدن)

اروای ننه‌ات-ارواح بابات

آبدست(ماهر، استاد)

دور پرواز-پرواز کننده تا فاصله های بسیار

 

بال در آوردن-به سرعت رفتن-بسیار خوشحال شدن

دست به چیزی شدن-بی درنگ آن چیز را برداشتن-آماده ی استفاده از آن چیز شدن

روی آب نشستن-سوار قایق یا کشتی شدن

چینه کشی-شغل چینه کش

حکیم فرموده-فرمان قاطع و لازم الاجرا

پولک-زینت هایی دایره شکل و درخشان که به جامه می دوزند

زبان بازی-چرب زبانی-لفاظی-چاپلوسی

پی پیش-کسی که نوبت دوم بازی مال او است
خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

اشک تمساح(گریه ی دروغین)

پا سوخت-پا بد-بد شانس

آک‌بند(نو واستفاده‌نشده، هنوز از جعبه بیرون‌آورده‌نشده، دست اول)

چله خانه-محل ریاضت کشیدن

خیک آسمان پاره شدن-کنایه از بارش تند و سیل آسا

آش آلو شدن(خجالت‌زده شدن، سکه‌ی یک‌پول شدن، کنفت شدن)

 

بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان

دماغ چاقی-احوال پرسی

حکم حکم نادر و مرگ مفاجا-حکم صد در صد لازم الاجرا

تپل مپل-چاق و چله

چلاق-دست و پا شکسته یا بریده

دردر کردن-چو انداختن-شایع کردن

چشم به روشنایی افتادن-سودی را در جایی گمان کردن و به آن طمع کردن

 

بابت-مورد-زمینه-موضوع

 

آخرین تحویل-قیامت
ریز ریز-خرد شده-کاملن خرد
بامبول زدن-حقه سوار کردن

دلخور بودن-گله مند بودن-ناراضی بودن

پنبه از گوش در آوردن-از غفلت در آمدن-هوشیار شدن

از ته ریش گذشتن-فریب دادن

پیچه-نقابی که در گذشته زنان بر روی می گذاشتند

داغان-از هم پاشیده-پریشان

 

از بام خواندن و از در راندن-خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن

زُل-خیره

انگشتر پا(چیز بی‌ارزش)
از نان خوردن افتادن-نان کسی آجر شدن
دستبرد زدن-دزدیدن-غارت کردن

چرق چوروق-صدای جویدن آدامس و مانند آن

بزنگاه-نقطه ی ضعف-سر وقت-موقع حساس-زمان مناسب

تل و بل-جا به جا کردن-بالا و پایین کردن

اشک کسی دم مشکش بودن-سخت زود رنج بودن-زود به گریه افتادن

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

چرت کسی پاره شدن-ناگهان از خواب پریدن

حال نداشتن-مریض بودن-بی حال بودن

زرد گوش-بی رگ-ترسو

آفتابه‌دزد(دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند)

پشتک-پرش از پشت

 

 

چنگک-قلاب آهنی نوک تیز
دوندگی-سعی و کوشش

چشم و چراغ-شخص مورد علاقه-محبوب

روی هم ریختن-توطئه کردن برای پیش بردن کاری-توافق در امری-رابطه ی عاشقانه و جنسی با هم پیدا کردن

رمباندن-خراب کردن

دور سر چرخاندن و دادن-صدقه دادن

دست روی دست گذاشتن-وقت گذراندن-به کاری دست نزدن

پاکار-امر بر-پادو-مباشر

پس بودن-عقب افتادن از دیگران

اختر در پیراهن کردن-بی قرار کردن

آتش به مال خود زدن-کالایی را بسیار ارزان فروختن

 

زیپ-نوعی بست ساخته شده از دو نوار دارای دندانه های فلزی یا پلاستیکی قابل درهم افتادن

دهان به دهان شدن-بحث و مجادله کردن-با پست تر از خود جر و بحث کردن

بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان

چهار طاقی-فضای سقف دار و بدون در

تَک-بی نظیر-مفرد-تنها

آبِ بسته(شیشه، بلور، یخ، برف)

ترگل ورگل-خوش سر و وضع-تر و تمیز

ارزانی(بخشیدن، دادن)
دُوال پا-آدم سمج

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن

 

چارپایه-صندلی کوچک و بدون پشتی

دست بلند کردن-بالا بردن دست به نشانه ی آمادگی پاسخ گویی-اعلام رای و نظر

به گوزگوز افتادن-پیر شدن-از خستگی زیاد از پای در آمدن

اسیر خاک(مرده، تن‌پرور)

در کشتی نشستن و با ناخدا جنگیدن-ناسپاسی کردن

اسب چوبین-تابوت

پیش پرده-نمایشی کوتاه پیش از آغاز نمایش اصلی

خِرخِر-آواز کشیدن چیزی سنگین بر زمین-صدای ناهنجار و گوش خراش

زر زرو-بچه ای که زیاد عر می زند

دوره-مهمانی-زمانه
تزریقات-بخش ویژه ی تزریق آمپول

استخوان‌بندی-درست کردن انگاره و طرح

تر و خشک کردن-رسیدگی کردن-پرستاری کردن

 

 
از آب درآمدن(نتیجه دادن، تربیت شدن، روشن شدن حقیقت)

این خاکدان(دنیا)

خانوار-مجموع اعضای یک خانواده
تمرگیدن-با تحقیر و خشونت نشستن

پمپ بنزین-جایی که به وسایل نقلیه بنزین می دهند

بشور و بپوش-جامه ای که پس از شسته شدن نیازمند اتو شدن نیست

زیر چاق کردن-برای آماده کردن خود تمرین کردن و مهارت یافتن

دل داشتن-جرات داشتن-دلیر بودن

 
 

چشم کار کردن-دیدن

 

چای قندپهلو-نگا. چای دیشلمه

بی سواد-آن که نمی تواند بخواند و بنویسد-نادان و بی معلومات

بچاپ بچاپ-اوج سوء استفاده و دزدی

بند آمدن-متوقف شدن

خیس شدن-تر شدن

دهن-واحد آواز خواندن

آسمان با زمین دوختن-داشتن کمال مهارت در تیراندازی

پی بردن-دریافتن-آگاه شدن

خاک اره-ریزه های چوب که پس از اره کردن آن بر زمین می ریزد

اله و بله کردن-لاف زدن-چنین و چنان گفتن

چول شدن-بور شدن در بازی-شرمنده شدن

زبر-خشن-غیر لطیف
دام پزشک-پزشک حیوانات

بیشتر از کوپن حرف زدن ،-سخنان بالاتر از حد و مقام خود گفتن پا را از گلیم خود فراتر نهادن

پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن

حرف های گنده تر از دهان-ادعاهای زیادی-سخنان خارج از توانایی
از بی‌کاری مگس پراندن-بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن

چاتمه زدن-چند تفنگ را به شکل چاتمه در جایی گذاشتن

از خجالت آب شدن-بسیار شرمنده شدن
تیپا-ضربه ای با نوک پا-اردنگی
تیغ زن-کلاه بردار-گوش بر
در کردن-بیرون کردن-کم کردن-الک کردن

دست بالا کردن-پیش قدم شدن-آستین بالا زدن

دهان کسی بوی شیر دادن-با وجود کوچکی کار بزرگ کردن و نتوانستن

دهن پاره-بد زبان-بی حیا-کسی که نمی تواند جلوی زبانش را بگیرد

آجیل دادن(رشوه دادن، حق و حساب دادن)

زال و زندگی-وسایل زندگی-اسباب معیشت

جد و آباد درآوردن و گفتن-دشنام دادن-ناسزا گفتن

جا نماز-سجاده-فرش کوچکی که بر آن نماز می خوانند

 

داغان-از هم پاشیده-پریشان

بر و بیا داشتن-رفت و آمد بسیار داشتن-دم و دستگاه داشتن

چس خور-آدم خسیس-بخیل

 

حرف دو پهلو-نگا. حرف پهلودار

بُرد-قدرت پرتاب-پیروزی بر حریف

پول خرد-پول سکه ای

آب نخوردن(درنگ نکردن)

 

اسرار مگو-حرف‌های ناگفتنی
پابوسی-زیارت

 

خاک بر سری-بی آبرویی

چاره-درمان

دو دستی-با هر دو دست

خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

ذات کسی خراب بودن-بد اصل و نسب بودن-اصالت نداشتن-بد جنس بودن

 

چاخان پاخان-دروغ

چال افتادن-گود شدن

 

زدن به کوه-عاصی شدن و سلاحی برگرفتن و به کوه پناه بردن

خانه خانه-سوراخ سوراخ-شطرنجی

چهار عمل اصلی-جمع و تفریق و ضرب و تقسیم

زرت و پرت-چرت و پرت

پاتیل شدن-از مستی از پای در آمدن-دیگرگون شدن حال

از دست دادن-گم کردن

تفنگ در کردن-تیراندازی با تفنگ

بست نشستن-پناه بردن به بست برای در امان ماندن از تعرض

تاب برداشتن-خم شدن-شکم دادن-لوچ شدن چشم

چِل-خل و دیوانه

خوردنی-غذا-قابل خوردن

 

تیر و ترقه شدن-سخت خشمگین شدن-ناگهان از جا در رفتن و ناسزا گفتن

خالی کردن دل کسی-کسی را ترساندن

 

بخرج دادن-نشان دادن-مصرف کردن-جلوه دادن

تک پا راه رفتن-بی سر و صدا راه رفتن-کنایه از چابکی

چاخان-دروغ-دروغگو-چرب زبان

ته دیگ-برنج برشته شده و چسبیده به ته دیگ و یا چیزی که زیر برنج در ته دیگ بگذارند

پت پت کردن-صداکردن فتیله ی چراغ بر اثر تمام شدن روغن آن

چِخه-نگا. چِخ

دیدن کردن-عیادت کردن-زیارت کردن-ملاقات کردن

جو گندم-جویی که به گندم شباهت دارد-یک در میان بودن دو چیز

پِخ-صدایی برای ترسانیدن کسی
بی جا-نامناسب-بی مورد
پات-بی آبرو-بی تربیت

الانه-همین حالا-هم اکنون

بجا-شایسته-در هنگام مناسب

باد به آستین انداختن-فخر فروختن-خودخواهی کردن

از ریخت افتادن(تناسب خود را از دست دادن، بی‌جلا و جلوه شدن)

حرامزادگی-بد ذاتی-مکر

پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد
بار گذاشتن-نهادن ظرف غذا بر اجاق برای پخته شدن

آبجی خاک‌انداز(زن فضول و خبرچین)

خاله گردن دراز-شتر-آدم فضول که در هر کاری سرک می کشد

 

رشته ها را پنبه کردن-کارهای انجام شده را به باد دادن

جوشکار-کسی که قطعات فلزی را به هم جوش می دهد

تو کله ی کسی کردن-چیزی را به سختی به کسی آموختن

خیال کسی را راحت کردن-موجب اطمینان خاطر کسی شدن-به کسی جواب رد دادن

آبشان از یک جوی نرفتن(همداستان شدنشان ممکن نبودن، با هم نساختن)

آفتاب کردن-برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن

تازه به دوران رسیده-نو کیسه-کسی که تازه به ثروت یا به جایی رسیده است

خشک شدن قر در کمر-به پایان نرساندن خودنمایی و جلوه گری

خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو

تعارف دادن-هدیه فرستادن-پیشکش کردن

خاربست-دیوارمانندی از خار و خاشاک بر گرد چیزی

 

دهان به دهان گذاشتن-دهان به دهان شدن
از این دنده به آن دنده غلتیدن(از درد یا فکر و خیال نخوابیدن)
پس انداختن-جمع کردن پول-بچه به دنیا آوردن-به عقب انداختن

دنبه تاو دادن برای کسی-به کسی بی اعتنایی کردن-فخر فروختن به کسی

چله ی بزرگ-چهل روز میان هفتم دی ماه و شانزدهم بهمن

 

خاله وارَس-آدم فضول

زیر آبکی-شنای زیر آب-پنهانی

 

تک پا راه رفتن-بی سر و صدا راه رفتن-کنایه از چابکی

ذکر مصیبت-بیان درد-یادآوری رنج های خاندان محمد و به ویژه حسین

بیخ ریش کسی بستن-به زور دادن-تحمیل کردن

دست بالا-حداکثر

خودرو-آن چه بی اسب رود

زیر سبیل گذاشتن-تحمل کردن-به روی خود نیاوردن

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا

بد دماغ-کسی که زود رنج است و زود قهر می کند

حقه به کار بردن-کسی را فریب دادن

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

 

حیوون-نگا. حیوان

دنده کج-کج خلق-یکدنده

چاک دادن-شکافتن-پاره کردن

دهن دره-خمیازه

به خط کردن-به صف کشیدن

بد دماغ-کسی که زود رنج است و زود قهر می کند
زبان مادر شوهر-نوعی گیاه خار داراز تیره ی کاکتوس

 

چمچاره-در پاسخ به پرسش احمقانه می دهند

 
خبرکشی کردن-سخن چینی کردن

تمدن-شهری گری- مجازن: تربیت و ادب

 

خوردن بلا به جان-اصابت بلا با جان

جا رفتن-مغلوب شدن-خود را کنار کشیدن

خرابی بار آوردن-بی آبرویی بار آوردن-کاری کردن که نتیجه ی بد بدهد

دست دوم-کار کرده-مستعمل

آسمان تا زمین(تفاوت بسیار)

دادار دودور-عِرض و ناموس زن-آلت تناسلی مرد-هارت و پورت

آتش کردن (گشودن)(شلیک کردن)

دستک دمبک-بهانه-دستاویز-پاپوش

چارک-یک چهارم

زیر رکاب کشیدن کسی-کسی را مطیع و تابع ساختن

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

چس دماغ-پر افاده-پر ادعا

خلاص-تمام شد-مُرد

دل کسی تاقچه نداشتن-بی نهایت رک و صریح بودن

دو به هم اندازی-فتنه انگیزی-سخن چینی

آرتیست‌بازی(انجام کارهای غیرعادی)

خال خالی-خالدار-دارای خال های بسیار

بند و بار-قید های اجتماعی-آداب زندگی

چراغ-پولی که معرکه گیران درخواست می کنند

خرده حساب-طلب مختصر-دشمنی قبلی

دروغ شاخ دار-دروغ بزرگ
از جیب رفتن-سود یا لذتی را از کف دادن

ریغ-مواد درون امعا و احشا

بچه پس انداختن-فرزند به دنیا آوردن

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

 

زیر پای خود را سست دیدن-موقعیت خود را نااستوار دیدن-شغل و سمت خود را در خطر دیدن

خالی خالی-بدون چیز دیگری
دست خالی بودن-تهی دست بودن-بی چیز بودن

راهی کردن-روانه کردن-فرستادن

اجل‌برگشته-کسی که مرگ به‌سراغش آمده

زار زدن لباس به تن-ناجور و نامناسب بودن لباس

جیبی-قابل گنجاندن در جیب-مربوط به جیب

دهل کسی را زدن-کسی را از کار برکنار کردن

زنجیر زن-کسی که در ماه محرم به پشت خود زنجیر می زند

 

دسته راه انداختن-دسته و جمعیت ترتیب دادن
اوستاکار(استادکار، ماهر و مسلط)

آدم نچسب-کسی که جاذبه‌ای ندارد و علاقه دیگران را جلب نمی‌کند

چراغان کردن-جشن گرفتن

زین و یراق کردن-برای کاری آماده شدن-رفتن به جایی

بی جا-نامناسب-بی مورد

درمالی-مالیدن آتش روی حقه ی وافور برای کشیدن بقایای تریاک

 

رنجیده شدن-آزرده خاطر شدن-آزرده دل شدن
از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن-با دشمنی که دفع آن نمی‌توان-مدارا کردن
دست و دل باز-بخشنده-جوانمرد

 

چو انداختن-شایعه پراکندن
دُم سیخ کردن-دُم سیخ شدن

آن سرش ناپیدا بودن-برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود

جَخت آمدن-دومین عطسه که با آن به کار ادامه می دهند

چاک دادن-شکافتن-پاره کردن

پدر در آوردن-سخت انتقام گرفتن-گوشمالی دادن

پهلو گرفتن کشتی-به ساحل رسیدن و ایستادن کشتی

آب نکشیده-زشت-بد-نامفهوم

چوب بست-داربست چوبی-چوب بندی
دو دستی-با هر دو دست

 

پا خوردن فرش-نرم و لطبف شدن فرش بر اثر رفت و آمد بر آن
خپله-چاق و کوتاه قد
آبجی خاک‌انداز-زن فضول و خبرچین