مجموعه ای از کلمات و اصطلاحات خودمانی و عامیانه ایرانی قسمت 96

بز دل-ترسو

ختنه سوران-جشنی که به هنگام ختنه کردن نوزاد پسر بر پا می کنند
تخت و تبارک-با آسودگی خیال

پَرسه زدن-همه جا را گشتن-ولگردی کردن
زورکی-از روی بی میلی-تصنعی

آفتابی کردن(پدیدار کردن)

 

زیر جامه-زیر شلواری

چرسی-آدم معتاد-افیونی

خرابی بار آوردن-بی آبرویی بار آوردن-کاری کردن که نتیجه ی بد بدهد

چُس افاده-افاده ی بی جا

خوار و حقیر-بی اعتبار-بی ارزش-ناچیز

رک و راست-صاف و پوست کنده-صریح

خنجر زدن از پشت-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای درآوردن
استخوان‌فروش-ستایشگر آبا و اجداد
جور شدن-اخت شدن-انس گرفتن-هماهنگ شدن

بابا بزرگ-پدر بزرگ

پای کسی لب گور بودن-به آخر عمر رسیدن-بسیار پیر شدن

پُرتابل-قابل حمل
خاطر کسی را خواستن-کسی را دوست داشتن

حساب کشیدن-حساب خواستن

درز-شکاف-محل اتصال یا دوخت

جنسی-آن چه که به سکس مربوط باشد

دال-خمیده-کج

چول-بیابان

پایه دار-هر چیزی که پایه داشته باشد

 

بار گردن کسی گذاشتن-کاری را به زور و اصرار به عهده ی کسی گذاشتن

 
پالان کردن کسی-فریب دادن کسی
حق بردن-رشوه بردن-از راه حق و حساب گرفتن-درآمدی منظم داشتن

 

خاکی-فروتن و متواضع

 
آفتاب چریدن-بی‌کار بودن-چیزی برای خوردن نداشتن

بادکنک-کیسه ی نازک لاستیکی که آن را باد کنند و برای بازی به کودکان می دهند

بی سر و پا-پست-فرومایه
 

ته تغاری-آخرین فرزند خانواده

در آسمان جستن و در زمین یافتن-چیزی یا کسی مورد علاقه را غیر منتظره یافتن و دیدن
آفتاب برِ دیوار آمدن-به پایان آمدن عمر

این خاکدان(دنیا)

خُردمُرد شدن-ریزه ریزه شدن

دست پاک-درستکار
 

تور انداختن کسی-گیر آوردن کسی علیرغم میل او

آب از گلو پایین نرفتن-غصه و ناراحتی شدید داشتن

تعارف شاه عبدالعظیمی-تعارف زبانی و غیرجدی
پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن

رو شدن-آشکار شدن-فاش شدن

دُم عَلم کردن-اظهار وجود کردن-حالت تعرض به خود گرفتن

 

آبجی خاک‌انداز(زن فضول و خبرچین)

پنبه از گوش در آوردن-از غفلت در آمدن-هوشیار شدن

ته جرعه-باقی مانده از نوشیدنی

بشور و بپوش-جامه ای که پس از شسته شدن نیازمند اتو شدن نیست

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

آسمان غرمبه(صدای رعد، تندر)

از کسی رودست خوردن(از کسی فریب خوردن)

 

پلکیدن-در جایی رفت و آمد کردن-آهسته و آرام رفتن-ول گشتن

 

آفتاب کسی به زردی رسیدن(به پایان رسیدن دوران زندگی و یا قدرت و نفوذ کسی)

آخش درآمدن-از درد نالیدن

استخوان لای زخم گذاشتن(بلاتکلیف گذاشتن، کاری را کش دادن)

زیر پوش-جامه ی زیرین

دستی دستی-به دست خود-آگاهانه-عمدی

پیداش کردن-کسی را یافتن-گیر آوردن

چشم روشنی-چیزی که برای خوشامدگویی برای کسی می برند
با پا پس زدن و با دست پیش کشیدن- از بام خواندن و از در راندن

خروار-کنایه از مقدار زیاد

زبان گرفتن-کسی را با زبان خوش آرام کردن

با ریسمان کسی به چاه رفتن-با اعتماد به کسی به کاری دست زدن

خروس قندی-آب نباتی به شکل خروس

خر زور-نیرومند-پرزور

آه از نهاد کسی برآمدن(نهایت تاسف به کسی دست دادن)
خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد

چهره کردن-نگا. چهره شدن

بد ذات-بد نهاد-بد گوهر-بد جنس-خبیث

برچسب زدن-تهمت زدن

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

 

حلال وار-به صورت حلال

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

جد و آباد-آبا و اجداد-پدر و پدر بزرگان

راه داشتن-چاره ای داشتن-داشتن ارتباط پنهانی-وجود داشتن راه مخفی با جایی

پیاله فروشی-میخانه

از آب درآوردن(عمل آوردن، انجام دادن)

باردار-آبستن-حامله

 

رد شدن-مردود شدن-پذیرفته نشدن

 

از پاشنه در آوردن(به هر گوشه و کنار سر کشیدن)

اجابت کردن معده-قضای حاجت

به جا آوردن-شناختن

انسان بودن-شریف و درست بودن
آفتاب چریدن(بی‌کار بودن، چیزی برای خوردن نداشتن)

حتم داشتن یق-ین داشتن
د ِ ؟-واقعن ؟-راستی ؟

بازار مکاره-بازار موقت

خل و ول-دیوانه-ساده لوح

چراغ موشی-هر چراغی که به کمک حلبی یا چیزی مانند شیشه ی مربا به عنوان مخزن نفت و یک فتیله درست شود

 

از دماغ فیل افتادن(بسیار متکبر و خودبین بودن)

 

اَنف کسی معیوب بودن(ابله بودن، خل بودن)

آتش‌پاره(شوخ و شنگ، فرز و چالاک، کرم شبتاب)

 
خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن

 

 

دریافتی-حقوق

چینی بند زدن-کاسه دوختن-به هم چسباندن تکه های ظروف شکسته

آب (ها) از آسیاب افتادن(فرو نشستن هیاهو، از یاد رفتن ماجرا)

زیر سری-بالش-متکا

 

انگشت‌پیچ-نوعی گز رقیق

چرت کسی را پاره کردن-ناگهان کسی را از خواب بیدار کردن

آبگوشتی-بی‌ارزش-پیش پا افتاده

برج ریق-برج نامیمون و نامبارک

در رفتن تلنگ-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن

بد کاره-زن ولگرد و عصمت فروش

 

 
انگشت به دهان نهادن-متحیر ماندن

این دو کله‌دار-خورشید و ماه
تو زدن-حرف خود را پس گرفتن-از تصمیمی منصرف شدن

پیش پرده-نمایشی کوتاه پیش از آغاز نمایش اصلی

دندان شکن-قاطع-محکم

خصوصی-مقابل عمومی

پایین دست-طرف پایین

خشتک کسی را سر او کشیدن-نگا. خشتک کسی را پاره کردن

الف-قاچ خربزه و از این قبیل-بچه‌ی کوچک-سیخ-راست

آبجی خاک‌انداز-زن فضول و خبرچین

بلبشو-هرج و مرج-شلوغی

تو سی خودت، من سی خودم-از تو به خیر و از ما به سلامت

بند کردن-محکم کردن

خیار شور-خیار سبز که مدتی در آب نمک بخوابانند

حِجله-گنبد مانندی که همراه با آیینه های ریز و گوی های صیقلی بر گور افراد جوانمرگ شده می گذارند
پُک-هر بار کشیدن سیگار و چپق و از این نوع

به سر کسی زدن-ناگهان فکری به سر کسی آمدن-عقل خود را از دست دادن

خایه-بیضه-جرات

تاپاله چسباندن-بوسدن محکم و پی در پی

 
به کله ی کسی افتادن-به سر کسی زدن-به وسوسه افتادن

دست به سر و روی چیزی کشیدن-چیزی را تعمیر و تمیز کردن

دَمکنی-پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند

پای خود را کنار کشیدن-دخالت نکردن

دست و دل کسی به کار نرفتن-میل به کار نداشتن
رو به قبله کردن-کسی را که درحال مرگ است رو به قبله خواباندن

آفتاب لب بام-پیری نزدیک به مرگ

پَپِه-بی عرضه-پخمه-بی سر و زبان-خجالتی-ترسو

خودافتاده-عاجز-کسی که موجب بیچارگی خود باشد

پوست پلنگ پوشیدن-سخت به دشمنی برخاستن

سیار غم انگیز و. سوزناک بودن

ریز بافت-پارچه یا فرش طریف

بار خود را بستن-از منبعی استفاده کردن و توانگر شدن

حاجی ارزانی-گران فروش

خانه گرفتن-نگا. خانه بستن-اجاره کردن خانه
پنبه توی گوش کردن-غفلت داشتن-هوشیار نبودن

خوار و ذلیل-نگا. خوار و خفیف
چشمک-ایما و اشاره به چشم
چُل کلید-جام درویشان
بیرون روش-اسهال-شکم روش

اسرار مگو-حرف‌های ناگفتنی

دست بردن در چیزی-چیزی را تغییر دادن

چوروک-چین و شکن

بد مزاج-عبوس-ترشرو-تندخو

دلگرمی-اطمینان خاطر-امیدواری

رد شدن-مردود شدن-پذیرفته نشدن
دنبال نخود سیاه فرستادن کسی-کسی را از سر وا کردن-به دنبال چیزی واهی فرستادن

ته آواز-صدای نسبتن خوب

دست و پای خود را جمع کردن-ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن

از آب کره گرفتن(از آب روغن گرفتن)

بر خر مراد سوار شدن-موفق شدن-به آرزوی خود رسیدن

پا روی دم سگ گذاشتن-خشم شخص پستی را برانگیختن

تنگ آفتاب-درست در لحظه ی طلوع خورشی

 

چهار چشم-عینکی-بسیار مشتاق-منتظر-مراقب

خروس قندی-آب نباتی به شکل خروس

تعریف کردن-به نیکی یاد کردن-ذکر خیر کردن

تره خورد نکردن برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن
حاضری-غذایی که پختن نمی خواهد و به سرعت آماده می شود

پا خوردن-فریب خوردن
از خر افتادن(نابود شدن، مردن)

آستین‌سرخود(هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است)

 

آروغ بی‌جا زدن(نابه‌جا سخن‌گفتن، نسنجیده کاری کردن)

پابوس-زیارت

از پارو بالا رفتن پول-ثروت بسیار داشتن

آلونک‌نشین(ساکنان حواشی شهرها که در اتاقک‌های آلونک‌وار زندگی می‌کنند)

 

تک پا راه رفتن-بی سر و صدا راه رفتن-کنایه از چابکی

در به دری-بی خانمانی-آوارگی

پشکل-سرگین حیوانات اهلی

خالچه و میخچه گذاشتن-شاخ و برگ دادن-شرح و تفصیل بیش از اندازه دادن

خردمرد کردن-ریزه ریزه کردن
 

اشک کوه-یاقوت-لعل

 

به حساب-مثلا-یعنی

خاک کردن-دفن کردن-در گور نهادن-پشت حریف را در کشتی به زمین رساندن

التفاتی-داده شده-مرحمتی-اعطا شده
زهکونی زدن-تیپا زدن-اردنگی زدن
آب و گاوشان یکی بودن-شریک و همدست بودن

جوال رفتن با کسی-با کسی درافتادن

تلنگ-یشکن-باد صدا دار-ضربه ی صدا دار

زهکونی زدن-تیپا زدن-اردنگی زدن

به هدر رفتن-تلف شدن-تباه شدن- از دست رفتن

 

 

تغ و لغ-چیزی که نظم خود را از دست داده است-سست

بلبشو-هرج و مرج-شلوغی

دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت

دست به سینه ایستادن-در نهایت ادب و آماده ی فرمان ایستادن

رضا شدن-راضی شدن

در بردن-بیرون بردن-گذراندن

انگولک کردن-سر به سر گذاشتن-با انگشت به چیزی ور رفتن-انگشت رساندن

خورد و خوراک-خوردنی-آذوقه

آرتیست‌بازی-انجام کارهای غیرعادی

رو زیاد کردن-پر رو شدن-توقع زیادی داشتن

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن-به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن

جیر جیر-سر و صدا-فریاد بی هوده-آواز گنجشک و برخی حشرات

حسن دله-آدم ولگرد و بیکاره
 

از پیش بردن-با موفقیت انجام دادن

بند آوردن-متوقف کردن

دلال بازی-به شیوه دلالان از راه مبالغه و دروغ کاری را بزرگ جلوه دادن-واسطه گری

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

پاشنه ترکیده-بی سر و پا-آدم پست

ژرسه-نوعی پارچه ی نازک-نیم تنه ی بافته از نخ

اتوکشیده-با سر و وضعی شسته‌ورفته و مرتب

زیر شال کسی قرص شدن-شکم کسی سیر بودن

از کیسه شدن-هدر شدن-ضرر کردن

چاچول باز-حقه باز-شیاد

در گوش کسی یاسین خواندن-اندرز بی هوده دادن-نصیحت کردن به کسی که نشنود

 

تاب برداشتن-خم شدن-شکم دادن-لوچ شدن چشم

جِر گرفتن کسی را-اوقات کسی تلخ شدن

جببه گرفتن در مقابل کسی-با کسی مخالفت کردن-در برابر کسی مقاومت کردن

از پا درآمدن(افتادن، سخت خسته و درمانده شدن)

 

دو لبه-دارای لب کلفت
خروس خوان-هنگام سحر

بچه پس انداختن-فرزند به دنیا آوردن

رودل-سنگینی معده

دستم به دامنت-به یاری ات سخت نیاز دارم

بسیار دلواپس و نگران بودن

دوام آوردن-استقامت کردن

 

پرت از مرحله-دور از اصل موضوع

چشم و ابرو نازک کردن-ناز و افاده کردن

دل کسی گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

پشم نداشتن کلاه کسی-اعتبار نداشتن-کاری از کسی برنیامدن

جای سفت-وضعیت سخت

آتو-بهانه-دستاویز-نقطه‌ضعف

 
ریزه میزه-ریزه پیزه
پا در هوا بودن-نامعلوم بودن تکلیف

دبیر-آموزگار دبیرستان-فرد صاحب مقام در یک حرب-وزارت خانه یا سفارت

دو پا-انسان

ریسمان را طناب کردن-یک کلاغ چهل کلاغ کردن-اغراق کردن

دشت-فروش اول کاسب-نخستین پول دریافتی کاسب

بلند کردن-دزدیدن-بیدارکردن از خواب-تور کردن

ادرار کوچک-شاش

احدالناس(کسی، فردی)

زیر تشکی-رشوه
دماغ چاق بودن-سر حال بودن-تندرست بودن
از آب درآوردن-عمل آوردن-انجام دادن
آیینه‌ی اسکندری-آفتاب

آمد کردن(رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته)
حرف توی دهن کسی خشک شدن-از سخن گفتن باز ماندن

خنسی-گرفتاری-تنگدستی

حُباب-سرپوشی که بر چیزی بگذارند

 
بریز و بپاش-دم و دستگاه-خرج بسیار

دستی دستی-به دست خود-آگاهانه-عمدی

پای کسی لب گور بودن-به آخر عمر رسیدن-بسیار پیر شدن

چپ دست کسی-که کارهایش را با دست چپ می کند

به غوره مویز شدن-آموزش ندیده و بی تجربه ادعا داشتن

دیم کاری-کشاورزی دیم

بغل پر کن-دختر یا زن چاق

پیمانی-استخدام غیر رسمی

اره دادن و تیشه گرفتن(جنگ و دعوا داشتن)

ته تغاری-آخرین فرزند خانواده
پایگیر کسی شدن-زیان یا جرمی به کسی افتادن

دست ِ بالا گرفتن-حدکثر را فرض کردن
 

خلق الله-مردم

دامنگیر کسی بودن-کسی را گرفتار کردن

 

داغ به دل کسی گذاشتن-کسی را عزادار کردن

تو دلی-بره ای که هنوز زاده نشده و آن را از شکم مادرش درآورند

داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن
تخت پایی-صاف بودن کف پا
از قرار-ظاهرن-آن‌طور که پیدا است

زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

آفتابه خرج لحیم(بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن)

تو روی کسی چیزی گفتن-رو در روی کسی چیزی گفتن

پا سبک-مبارک قدم-جلف و سبک

ابرو تنگ کردن(ناز و غمزه نمودن، افاده و بی‌اعتنایی کردن)

به خورد چیزی دادن-نفوذ دادن-وارد کردن

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

 
خیک آسمان پاره شدن-کنایه از بارش تند و سیل آسا

 
به باد فحش یا کتک گرفتن-یک ریز فحش دادن یا کتک زدن

جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود
از شیر مرغ تا جان آمیزاد-از سیر تا پیاز
جگری-به رنگ جگر
انگشت کردن-انگشت رساندن
به دل گرفتن-رنجیده خاطر شدن

دُم کلفت-پول دار-مقتدر

ترک نشاندن-پشت سر نشاندن کسی

پُرکوب-حرکت سریع و پر صدا

دل کسی برای چیزی لک زدن-بسیار آرزومند چیزی بودن-سخت در حسرت چیزی بودن

بخیر و خوبی-صحیح و سالم-بسلامتی

این هلو این هم گلو-مثل آب خوردن-انجام این کار بسیار آسان است

دو لبه-دارای لب کلفت

 

حاضری-غذایی که پختن نمی خواهد و به سرعت آماده می شود

جنجال-هیاهو-داد و فریاد-غوغا
دوا درمان-مداوا-معالجه

جوش خوردن معامله-انجام شدن معامله-منعقد شدن قرارداد

اشک کسی دم مشکش بودن(سخت زود رنج بودن، زود به گریه افتادن)
جُستن-چیز گمشده را یافتن
جاهل پسند-چیزی که جوان

 

 

چهار چشمی-با دقت و مراقبت کامل
بد مصب-بد مذهب-لاکردار-بی مروت
زنبورک-نوعی تفنگ کوتاه یا توپی کوچک که بر جهاز شتر می گذاشتند

 

پر بودن خیک کسی-سیر بودن

چنگول چنگولی-مجعد-حلقه حلقه-پر چین و شکن

ابرو زدن-رضا دادن-اشاره کردن

 

دامنگیر کسی شدن چیزی-گرفتار شدن کسی به چیزی

از خشت افتادن(بدنیا آمدن)

تخم جن-حرام زاده

چاک و چیل-لب و لوچه-پک و پوز

از زیر سنگ در آوردن(چیزی را هر چند نایاب و تهیه‌اش دشوار باشد به دست آوردن)

چفت و بست نداشتن دهن-راز نگهدار نبودن

چشم و چار-چشم-دید-بینایی

 

خوشان خوشان-نهایت خوشی و لذت

خط کشیدن دور چیزی-چیزی را کنار نهادن-دست کشیدن از چیزی

دندان گیر-قابل خوردن و جویدن-قابل توجه-پر سود

ترق و تروق-سر و صدای به هم خوردن دو یا چند چیز

ریش چیزی درآمدن-کهنه و منسوخ شدن

بعد از نود و بوقی-پس از مدتی دراز

از آب کره گرفتن-از آب روغن گرفتن

خفه کردن-آتشی را خاموش کردن-خاموش شدن موتور-با اصرار در کاری کسی را کسل کردن

تاب-طنابی که از دو سو بر درخت یا دو ستون می بندند و در میان آن می نشینند

ادرار بزرگ(مدفوع)

ختنه نکرده-آزمند-پول پرست-نامسلمان-پدر سوخته

ریز ریز-خرد شده-کاملن خرد

خط انداختن-خراش به جا گذاشتن

زحمت دادن به خود-خود را به زحمت انداختن

 

دست مریزاد-آفرین !-دستت درد نکند !

دار کشیدن-دار زدن

تو سری خورده-آدم خوار و حقیر

زد و بند کردن-ساخت و پاخت کردن-توطئه کردن

دهن پاره-بد زبان-بی حیا-کسی که نمی تواند جلوی زبانش را بگیرد
پراندن-بی اراده حرف درشت و بی جایی در سخن آوردن-گاه گاه در نهان تباهی کردن زن

به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

 

اجل‌برگشته-کسی که مرگ به‌سراغش آمده

به هر حال-در هر حال-در هر صورت
راهی کردن-روانه کردن-فرستادن

ریختن مو-سخت وحشت کردن

باد به آستین انداختن-فخر فروختن-خودخواهی کردن

 

از پیش بردن-با موفقیت انجام دادن
رکاب دادن-راهی جایی شدن