برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 420

 

دست پاچگی-شتاب زدگی-اضطراب

توی پیاز خوابانیدن-برای فرصت لازم نگاه داشتن

بازار سیاه-جایی که در آن اجناس غیر قانونی و گران می فروشند

زحرکش شدن-یا شکنجه و آزار زیاد کشته شدن

اَجق وَجق-چیزی با رنگ‌های تند و زننده-دارای ترکیب ناهماهنگ

ترق و تروق-سر و صدای به هم خوردن دو یا چند چیز

از حساب پرت بودن-در اشتباه بودن

اجاق کسی کور بودن-نازا بودن-بی فرزند بودن

جز جگر زده-نفرینی است به معنی دل سوخته بر اثر اندوه و مصیبت-گرفتار به بلا

 

 
حاجی خرناس-لولو

چنگول چنگولی-مجعد-حلقه حلقه-پر چین و شکن

ابرو آمدن-عشوه ریختن-غمزه کردن

ته چیزی را بالا آوردن-تا آخر خوردن-تمام کردن
آبدار-سخت-شدید-سنگین

جوال پنبه آوردن-حرص و طمع زیاد داشتن-میل و علاقه ی فراوان داشتن

از روی شکم‌سیری(از سر بی‌مسئولیتی، بدون تعمق)

دادار دودور-عِرض و ناموس زن-آلت تناسلی مرد-هارت و پورت

افندی پیزی(به‌ظاهر شجاع و در واقع ترسو، پهلوان پنبه)

چاییدن-سرما خوردن-زکام کردن

بازارچه-گذرگاه سرپوشیده با چند مغازه و دکان

خروس کسی خواندن-شاد و شنگول بودن-روزگار بر وفق مراد بودن

ازخداخواسته(آرزومند، مشتاق)

تمرگیدن-با تحقیر و خشونت نشستن

پِخ کردن-با گفتن پِخ کسی را ترساندن

بازداشتی-زندانی موقت
جرز-شکاف میان دو بخش دیوار-ستون-بلند بی مصرف

اله و بله کردن-لاف زدن-چنین و چنان گفتن

تلکه بند شدن- تلکه کردن

 
 

آب مروارید-تار شدن عدسی چشم

راه کشیدن چشم-خیره شدن بی اراده به جایی بدون پلک زدن

دل قرصی دادن-اطمینان خاطر دادن

پساب-آبی که پیش از این در آن چیزی خیسانده یا جوشانده باشند

پوست کندن-سخت تنبیه کردن

جنگل مولا-جایی بی نطم و ترتیب-شهر بی قانون

از دیوار مردم بالا رفتن(دزدی کردن)
راستی راستی-حقیقتن-واقعن

انکر منکر-بسیار زشت و بدترکیب

حرف پهلودار-سخن کنایه آمیز

داشتن-مشغول بودن

ریش از دست کسی خلاص کردن-خود را رها کردن-در رفتن

باد توی گلو انداختن- باد به غبغب انداختن

خودخوری-حالت خودخور

زدن بر طبل بیعاری-خود را به بی دردی زدن
حیوونکی-نگا حیوانکی

خوردن بلا به جان-اصابت بلا با جان

پشت سر کسی ایستادن-از کسی پشتیبانی کردن

از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)

زن بردن-همسر گرفتن مرد

پیشکار-رییس دارایی شهر یا استان

از شیر گرفتن(به دوره‌ی نوزادی پایان دادن)

 

چاشت-صبحانه-ناشتایی

 

جَرّ-کشمکش دعوا

آن سرش ناپیدا بودن(برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود)

بازپرس-کسی که از متهم پرس و جو می کند

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن

زیش ریش-تار تار-از هم جدا شده

چانه انداختن-جان کندن-حرکت پیش از مرگ

بیرون زدن-ناگهان از جایی بیرون رفتن

چاک پشت-اسبی که در کمر خود فرورفتگی دارد و شانه و کفلش برآمده است

چس و فس-اسباب خرده ریزه ی ناقابل-خرت و پرت

دَرَ ک-در کوچک-برای نشان دادن بی اعتنایی نسبت به رویدادی بد به کار می رود

آینه‌ی دق(آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم)

رضا شدن-راضی شدن

 

جا دکمه-سوراخی که دکمه ی لباس در آن جا می گیرد

زبان را گاز گرفتن-از گفتن سخنی پشیمان شدن

رنگ شدن-گول خوردن

دهنی کردن-آب دهان زدن به غذا یا چیزی

به رخ کشیدن-به چشم آوردن-یادآوری کردن

بخت برگشته-تیره روز-سیاه بخت-بیچاره

این سفر-این بار

چشم و گوش کسی را باز کردن-کسی را با مسایل اجتماعی آشنا کردن

ترقه فرنگی-بچه ی شرور

آفتاب را به‌گز پیمودن-کوشش بی‌هوده کردن

الکی(بی‌هوده، بی‌خود، دروغکی)

 

 

تخته گاز-با سرعت تمام راندن اتومبیل

 

تر و خشک کردن-رسیدگی کردن-پرستاری کردن

بِبُری-بمیری ! چقدر حرف می زنی !

زاغ و زوغ-فرزندان خردسال-نق-غر و لند

آسیاب‌گردان-کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید

چینه کشی-شغل چینه کش
خرد نکردن تره برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن

 

خاله خوانده-زنی که با همه طرح دوستی می ریزد

بند-ریسمان-طناب-رشته

اهل عمل-کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند

چای دیشلمه-چای تلخ که با قند یا خرما و مانند این ها بنوشند

در چاه افتادن-فریب خوردن

پمپ بنزین-جایی که به وسایل نقلیه بنزین می دهند

دست بالا را گرفتن-حداکثر را فرض کردن

دست خوش !-آفرین
پا گیر-سگی که حمله می کند و گاز می گیرد

خیس گذاشتن-در آب ریختن آرد برای تهیه ی خمیر

دایر کردن-بر پا کردن-رواج دادن-آباد کردن

بلا ،-آدم حیله گر-زرنگ-آسیب-زیان آزار

برداشت کردن-فهمیدن-گرفتن پول از حساب-درو کردن محصول کشاورزی

باد رها کردن-رها کردن باد شکم-تیز در کردن

دور-بار-دفعه-نوبت

تُپ تُپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان
جا گذاشتن-چیزی را در جایی فراموش کردن-چیزی را سر جای خود قرار دادن

 

زُل-خیره

تو جلد کسی رفتن-کسی را برای انجام کاری وسوسه کردن

دل کسی را خون کردن-کسی را سخت رنجاندن

بازار گرمی کردن-تعریف کردن از کالا برای فروختن آن

با یک دست چند هندوانه برداشتن-در آن واحد چند کار انجام دادن

 

 
جُربزه-قدرت-توانایی

هرماری-ز خوردنی یا نوشیدنی تلخ-کار سخت و دشوار

پیله کردن دندان-ورم کردن لثه

 
خنج انداختن-پنجول انداختن-خراشیدن پوست دیگری با ناخن
خبر مرگش-خدا مرگش بدهد
 

تنه خوردن-وارد شدن فشار تنه ی کسی به تن کس دیگر

چول کردن-شرمنده کردن

آفتاب از کدام طرف در آمده؟(چه عجب از این طرف‌ها؟!)

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی

دوش فروش-ربا خوار

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)

دو لا پهنا-پارچه ای که عرض آن دو برابر عرض پارچه های معمولی است
پارو-زن پیر

دل و جگر زلیخا-تکه تکه-پاره پاره

تو روی کسی چیزی گفتن-رو در روی کسی چیزی گفتن

زیر پای کسی را خالی کردن-زیر پای کسی را جارو کردن
چشمک زدن-بر هم زدن چشم به قصد ایما و اشاره

 

پاگیر کسی شدن-ناخواسته رنجی به کسی رسیدن
تو نگو من بگو-مشاجره-بحث
بغض کسی ترکیدن-از حالت گرفتگی و تاثر به گریه افتادن

ریش بز-گیاهی همیشه سبز و پرشاخه
آب از آتش برآوردن(کار محال کردن)

دو جین-دوازده تا

چرت کسی را پاره کردن-ناگهان کسی را از خواب بیدار کردن

بخیه زدن-آجیده کردن-دوختن شکاف جامه یا تن

زن ذلیل-مردی که مطیع محض زنش است

پابوس-زیارت

 
بارانداز-جای پیاده کردن بار

به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن

دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن

دست و پا چلفتی-بی عرضه-نالایق-بی دست و پا

آشیخ روباه-آب‌زیرکاه-مکار

زیادی کردن-زاید بودن-غیر لازم بودن

رنگ انداختن-رنگ دلخواه را پیدا کردن
پیسی سر کسی در آوردن-با کسی نهایت بدرفتاری را کردن

چانه انداختن-جان کندن-حرکت پیش از مرگ

زیر سری-بالش-متکا

پیاز خرد نکردن به ریش کسی-از کسی ترسی نداشتن-به کسی اعتنایی نداشتن

چار چنگولی-سفت و محکم-با دست ها و پا ها

با کسی بحث و مجادله کردن

تیپا زدن-با نوک پا ضربه زدن

در و تخته-دو دوست خوب-زن و شوهر جور

پرت از مرحله-دور از اصل موضوع

از حد (توانایی) خود تجاوز کردن

آستین‌سرخود(هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است)

چندش آور-تکان دهنده-دل به هم زن

در گوش کسی یاسین خواندن-اندرز بی هوده دادن-نصیحت کردن به کسی که نشنود

جل و پلاس خود را پهن کردن-در جایی اقامت کردن

به تنگ آمدن-به ستوه آمدن-خسته شدن
حوصله داشتن-حال مساعد داشتن-تحمل داشتن

اجاق کسی کور بودن-نازا بودن-بی فرزند بودن

خر-نفهم و کودن-بزرگ-زیاد

از قلم افتادن(فراموش شدن، مورد بی‌مهری قرار گرفتن)

انگشت به دهان(حیرت‌زده، سرگشته)

خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن

دولت منزل-دولت سرا

دستشویی-توالت-مستراح

چُر-ادرار

پا بر چین رفتن-آهسته و آرام با نوک پا رفتن
به حساب کسی رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

زیر زبان کشی-با زرنگی از کسی حرف بیرون کشیدن-زیر پا کشی

ریز نقش-دارای اندام کوچک و ظریف

دست پیش را گرفتن-خود را محق وانمود کردن

چغندر پخته-لبو

بی چیز-تهی دست-فقیر

زیر جامه-زیر شلواری

پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

پَرِ قیچی-پادو-کارگزار-طرفدار پر و پا قرص

زیختن آب پاک روی دست کسی-یکسره نومید کردن کسی

در آش رشته گوشت دیدن-چیزی غیرمنتظره و دور از انتظار دیدن

انسان-آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی

دربست-یک جا-به طور کامل-به طور کلی

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

جاگرم کردن-در جایی ماندن

جیب خالی پز عالی-کسی که در عین تهی دستی افاده دارد و خودش را با ظاهرسازی بگیرد

جریحه دار شدن-زخمی شدن-دل شکسته شدن-رنجیده شدن

تِر تِر-آواز بیرون آمدن فضولاتِ بیمار اسهالی

چینه چینه خوردن-ریزه خواری کردن

دو زار-دو هزار-دو قران-دو ریال

دل و حوصله-آمادگی-حاضر بودن برای انجام کاری-شور و اشتیاق

 

ریخت-شکل و قیافه-سر و وضع

حلق آویز-به دار کشیده

رخصت خواستن-اجازه خواستن
جگر-عزیز-عزیز دلم

پول سر راهی-پولی که بزرگ تر ها به هنگام سفر به زیردستان یا کوچک تر ها می دهند
پروار-فربه-چاق

تنوری-پخته شده در تنور

دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران

توپ علی گلابی زدن-بلوف زدن-بی پول سر قمار نشستن

پشه کوره-پشه ی ریز

ُک-ت منقار مرغ-تیزی سر چیزی

آبِ جو(ب)(مال دنیا، هرچیز فراوان و بی‌ارزش)

 

آدم چوبی(بی‌عرضه و دست‌وپاچلفتی)
باد زدن-با ایجاد جریان هوا خنکی یا اشتعال پدید آوردن

دیگجوش-خوراکی مانند آش که در شب های جمعه و عید می پختند

 
چول-بیابان

 
چشم باباقوری-نابینا-کور
چوب حراج چیزی را زدن-در برابر تاراج و غارت قرار دادن

پول چای دادن-انعام دادن

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

بند انداختن-برچیدن موی چهره ی زنان با نخ تابیده

چرب کردن سبیل-رشوه دادن-حق السکوت دادن
تخته گاز-با سرعت تمام راندن اتومبیل

از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده

خودکشی کردن-با رنج فراوان کاری را به پایان بردن

زر زر-صدای گوش خراش و یکنواخت-آواز گریه ی نامطبوع بچه

جیک جیک کردن-غرغر کردن-جویده جویده حرف زدن

چَکه-شوخ و بذله گو

حال آوردن جگر-بریدن صفرای جگر با چیزهای ترش مزه

به هم زدن-قطع رابطه کردن

حق و حساب-باج سبیل-رشوه
انداختن پشت گوش(سهل‌انگاری کردن، دیر انجام دادن، کوتاهی کردن)

جاپایی برای خود باز کردن-خود را به جایی بند کردن

جَفت-چوب بست انگور
از مرحله پرت بودن-یکسره بی‌اطلاع بودن

چنته-خورجین چرمی-فکر-سینه

پاپوش دوختن-سخت حیله گر بودن

امن و امان-بدون بیم و هراس

بر و بچه ها-زن و بچه-جماعت دوستان
جریحه دار-زخمی-دل شکسته-رنجیده

چُلمن-پخمه-کسی که زود گول می خورد
حلوا خور-مرده خور-کسی که همیشه برای خوردن به مجالس ترحیم می رود

رو راست-پوست کنده-آشکارا-صریح-بدون ابهام

به یک چوب راندن-همه را به یک چشم نگاه کردن
دراز کشیدن-خوابیدن-به پشت خوابیدن-مدتی کوتاه خوابیدن
چاخان گفتن-دروغ و گرافه گفتن
دهن کسی گرم بودن-خوش سخن و مجلس آرا بودن

دزد و دغل-نادرست و مکار

خود را بستن-پول دار شدن

بیخ ریش کسی ماندن-روی دست کسی ماندن

دان-دانه-چینه

بازاریاب-کسی که کارش پیداکردن مشتری برای کالای خاصی است

دُم به دست دادن-بهانه به دست دادن-خود را گیر انداختن

رخت و پَخت-لباس ها-پوشاک

بالای چشمت ابروست- به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست

راه خود را کشیدن و رفتن-بی هیچ مقاومت و اعتراضی جایی را ترک کردن

خاله زنک-زن امل و دنیا ندیده-بی سواد و عامی-کسی که همواره درباره ی دیگران حرف می زند

دل پیچه-دل درد-فشار آمدن به معده و روده بر اثر بیماری های گوارشی

بی بند و بار-بی قید-بی اعتنا به آداب و رسوم
زنده باد-باقی و شاداب و فرخنده باد

 

دوز و کلک سوار کردن-توطئه چیدن-مطالبی را خلاف واقع جلوه دادن

زلف-موهای جلو سر و بناگوش

 
ریزه خوانی کردن-غرغر کردن-نق زدن-ایراد گرفتن

 

الحق-به‌راستی-حقیقتن
زمین گیر شدن-ناتوان شدن از پیری یا بیماری

 

 
بچه باز-مردی که به پسربچگان تمایل جنسی دارد

دست به جیب-بخشنده-خرج کن

آب نخوردن چشم(امید نداشتن)

به عمل آوردن-به اجرا در آوردن-برای استفاده آماده کردن

 

چشم روشن شدن-شاد و خرسند شدن

خرده پا-کاسبان جزء و کم سرمایه

دست بده داشتن-بخشنده بودن

زاغ گرفتن-مسخره کردن-شیشکی بستن
تیار کردن-آماده کردن

جوان مرگ شده-نفرینی است به شخص جوان

توگوشی حرف زدن-نجوا کردن-تنگ گوش کسی حرف زدن

ته مانده-آن چه که از خوردن باقی مانده است

الف شدن اسب-هر دو پا بلند کردن اسب

خر تب کرده-به تمسخر به کسی می گویند که در هوای گرم لباس بسیار کلفت بپوشد

جوان مرگ شده-نفرینی است به شخص جوان

خونین و مالین-زخمی-خونی شده

راه بندان-حالت بسته بودن راه-قطع رفت و آمد

 

آن چنانی(چنانکه خود می‌دانی، بسیار گران‌بها، بسیار عجیب)

این پهلو آن پهلو شدن(این دنده آن دنده شدن، غلتیدن از پهلویی به پهلوی دیگر)

 

پر و پخش-پراکنده

اُزبَک-بی‌ریخت-ژولیده-ازخودراضی

دست چپی-از جناح چپ-مخالف حکومت

به نعل و به میخ زدن-دو جانبه رفتار کردن-نه سیخ بسوزد نه کباب

 

این پا آن پا کردن(دودل بودن، وقت تلف کردن)

از تو چه پنهان-راستش را بخواهی

 

چپیدن-به زور جا گرفتن

زهرآب-ادرار-شاش-پیشاب

جُنگ-کتابی که نوشته های گوناگون از نویسندگان گوناگون در آن باشد
خدیجه خبرکش-خبر چین و دو به هم زن

خداپسندانه-مورد پسند خدا

بزن و برو-کسی که در کار-دقت و دلسوزی ندارد
زرده ی کسی نبستن-موفق نشدن در کار-بی ثمر ماندن کوشش کسی
دست خالی برگرداندن-نا امید کردن-پاسخ رد دادن

چلو صاف کن-آبکش

آب در جگر داشتن(توانایی مالی داشتن)
 

تشنه ی چیزی بودن-یه چیزی سخت اشتیاق داشتن

به دل چسبیدن-مطبوع و گوارا بودن

ریش توپی-ریش تپه

خوش معامله-خوش حساب-کسی که آلت تناسلی قوی دارد

بخت کسی گفتن-خدا برایش ساختن-شانس آوردن

تو روی کسی ایستادن-شرم و حیا را کنار گذاشتن و با کسی مخالفت کردن
پاشیر-گودال پای شیر آب

بالا آمدن دل و روده-به حالت تهوع افتادن

خبرکشی کردن-سخن چینی کردن

حق-باج سبیل-رشوه

در رفتن پاتیل کسی-تاب نیاوردن-ناتوان شدن

اسب چپ با همدیگر بستن-با هم کینه و دشمنی داشتن
چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از مردم می گیرند
 

 

از مخ معاف بودن-دیوانه بودن

دیر کرد-تاخیر-تعویق

دست به جیب-بخشنده-خرج کن
خر کسی از کرگی دم نداشتن-از حق خود گذشتن-از حرف خود برگشتن

 

چرک و خون-چرک آلوده به خون

پای پس-عوض-تلافی