برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 100

خال-نقطه ی سیاه-لکه

این دنده آن دنده شدن-این پهلو آن پهلو شدن

دو به هم زن-دو به هم انداز

حرف به حرف کردن-موضوع گفت و گو را عوض کردن

از ریش برداشتن، روی سبیل گذاشتن-کار غیرمنطقی و بی‌نتیجه کردن

چادر نماز-چادری که زنان هنگام خواندن نماز بر سر می کنند

چوب کاری کردن-از کسی پذیرایی زیاد کردن-به کسی محبت بسیار کردن-کتک زدن بیش از حد

خاصه تراش-آرایشگر مخصوص بزرگان

به هدر دادن-تلف کردن-تباه کردن-از دست دادن

در آوردن از خود-دروغ پردازی کردن
پا به پا شدن-تردید داشتن

چند پیرهن بیش تر از کسی پاره کردن-بیش تر از کسی تجربه داشتن

التفاتی-داده شده-مرحمتی-اعطا شده
ژتون-پولک فلزی یا پلاستیکی که به جای پول به کار می رود

 

 

بی اُرس و پرس-بی مقدمه

دیوار کوتاه-کنایه از زبونی و ناتوانی

توبره ی گدایی-کیسه ی گدایی

ریخت-شکل و قیافه-سر و وضع

چلاق شده-نوعی نفرین است

از مرحله پرت بودن(یکسره بی‌اطلاع بودن)
خر کسی را نعل کردن-رشوه دادن-سبیل کسی را چرب کردن-راضی کردن

جا افتادن-سر جای خود آمدن
تخم چهارشنبه-حرم زاده-ناسزایی برای بچه های شریر

جیز کردن-سوراندن به زبان کودکان
دست و پا چلفتی-بی عرضه-نالایق-بی دست و پا
پرند-حرف بی هوده

دو قلو-دو بچه ی همزاد

چوب دو سر گُهی-نگا. چوب دو سر طلا

دور کسی گشتن-قربان صدقه ی کسی رفتن

بَده کردن-کسی را بد وانمود کردن-کنفت کردن-از چشم انداختن

بی دماغ-افسرده-اوقات تلخ-دمق

اُمُل-عقب‌افتاده-قدیمی

چراغ-پولی که معرکه گیران درخواست می کنند

جای کلاه سر آوردن-آن قدر ضعیف کش بودن که که اگر از او کلاه کسی را بخواهند سر او را به درگاه برد

در آستین داشتن-حاضر و آماده داشتن

بی سر و ته-بی معنی-بی هوده-بی نظم

زنیکه-زنکه

خاصه فروش-فروشنده ی جنس های مرغوب و برگزیده
استخوان‌بزرگ(شخص دارای اصل و نسب)
روشن شدن-نشئه شدن-مست شدن-سرحال آمدن

بکُش بکُش-دعوا و مرافعه جمعی تا حد کشتن

پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن

چرب زبان-خوش سخن-چاپلوس

 

تخت-آسوده-رضایت بخش-صاف و هموار

دانگ-یک ششم-سهم-قسمت
چراغ موشی-هر چراغی که به کمک حلبی یا چیزی مانند شیشه ی مربا به عنوان مخزن نفت و یک فتیله درست شود
زاد و رود-زاد و ولد-فرزندان

تِلِک و پِلِک-رخت و وسائل ناچیز خانه
جان کسی به نانش بسته بودن-بسیار خسیس بودن که حاضر باشد جان بدهد نان ندهد
آش کشک خاله(کار ناگزیر، تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد)

رکابی-دارای رکاب-پیاده ای که به دنبال سواری بدود

حساب کسی با کرام الکاتبین بودن-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات دهد

زیر آرنجی-بالشی که هنگام دراز کشیدن زیر دست و آرنج می گذارند
دکان و دستگاه به هم زدن-سر و سامان یافتن-قدرت و ثروت پیدا کردن

بی کتاب-بی پیر-کار دشوار-بی دین-کافر

راپرت-گزارش-خبر

آفتابی شدن-پیدا و آشکار شدن-بیرون زدن آب قنات

الحق و الانصاف(انصافن، حقن)

 

حرف را خوردن-ناگهان سخن را بریدن و خاموش شدن

دست چین-گزیده-منتخب

دروغ دون-مطالب نادرست و سراسر دروغ

الانه(همین حالا، هم اکنون)

دو برجی-کبوتری که در یک جا بند نمی شود

زبان مادر شوهر-نوعی گیاه خار داراز تیره ی کاکتوس

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

پر گویی-روده درازی-پر چانگی

جای سفت-وضعیت سخت

چس مال کردن-لباس یا ظزفی را سرسری و با بی دقتی شستن

دستی دستی-به دست خود-آگاهانه-عمدی

در چاه افتادن-فریب خوردن

زدن زیر آواز-بی مقدمه به خواندن پرداختن

تیک تیک لرزی-دن به شدت لرزیدن

آبجی خاک‌انداز-زن فضول و خبرچین

خوش آب و رنگ-سرخ و سفید چهره-زیبا و ملیح

درآمد-مقدمه ی سخن و نوشته یا قطعه ی از موسیقی

بچه ی سر راهی-بچه ای که او را سر راه گذاشته اند تا برده شود

آهوی خاور-آفتاب

از جیب رفتن(سود یا لذتی را از کف دادن)

دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

آواز خر در چمن(آواز ناخوش و گوش‌خراش)

خشکه بی آب-نوعی فولاد که آهن و چدن را با آن می تراشند

آیینه‌ی اسکندری-آفتاب

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن

پَپِه-بی عرضه-پخمه-بی سر و زبان-خجالتی-ترسو

آمدیم (و) . . .(فرض کنیم که)
جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

جوخه-کوچک ترین یگان نظامی شامل هشت نفر

جنجالی-آن چه موجب هیاهو شود-آن چه بر سر زبان ها افتد

احتیاطی-نجس-ناپاک

بازجو-مامور تحقیق و بررسی پرونده

تخته پوش کردن-پوشانیدن سقف و مانند آن با تخته

چراغ خواب-چراغ کم نوری در اتاق خواب

چشته خور شدن-بهره و نصیب بردن از کسی

از دل و دماغ افتادن(شور و نشاط خود را از دست دادن، بی‌حوصله شدن)
زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد

چهار عمل اصلی-جمع و تفریق و ضرب و تقسیم

خدا وکیلی-صادقانه-راست و درست

 

 

 

خر ِ دیزه-لج بازی که به خود ضرر بزند

به ساز کسی رقصیدن-بازیچه ی کسی شدن-از کسی فرمان بردن

دو ترکه سوار شدن-دو پشته سوار شدن

روی چشم-اطاعت می شود !

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

تُف کار-بچه باز

زیر پای کسی را جارو کردن-سبب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

ته خانه-لوازم بی مصرف-بقایای اثاث خانه
از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)
جنجالی-آن چه موجب هیاهو شود-آن چه بر سر زبان ها افتد

خرج اتینا کردن-پولی به مصارف بی هوده رساندن

آخرین تحویل(قیامت)

دنیا پسند-آن چه که همه بپسندند

حقه باز-شعبده باز-تر دست-مکار
به چوب بستن کسی-کسی را با چوب تنبیه کردن-فلک کردن

دل ای دل کردن-آواز اندوهگین خواندن

از دهان مار بیرون آمدن-هیچ کجی در کسی نبودن-راست بودن

 
خانوار-مجموع اعضای یک خانواده

رشته ی کلام به دست گرفتن-آغاز به سخن کردن-سخن را دنبال کردن

پهلو فنگ-نگاه داشتن تفنگ به موازات و عمود بر زمین

آهوی مانده گرفتن(بی‌انصافی کردن، عاجزکشی کردن)

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

از دست برآمدن(ممکن و شدنی بودن، از عهده بر آمدن)

خاصه فروش-فروشنده ی جنس های مرغوب و برگزیده

جز جگر زده-نفرینی است به معنی دل سوخته بر اثر اندوه و مصیبت-گرفتار به بلا

بستن زخم-بسته شدن سر زخم-التیام یافتن زخم-مرهم نهادن و پیچیدن زخم با وسایل زخم بندی

پار-فرسوده و اوراق-مجروح

ته کیسه-آن چه که پس از دادن خرج ها در ته جیب و کیسه به جا می ماند

 

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)

 

 
ترور کردن-کشتن به دلیل سیاسی

از خر افتادن-نابود شدن-مردن

تیر رس-میدان دید-منطقه ی نزدیک

جفتک چارکش زدن-کنایه از جفتک زدن

خاک برداری-بردن خاک های اضافی برای آماده کردن زمین ساختمان

زیر و زبر گذاشتن-حرکت گذاشتن برای حروف-اِعراب

پرت از مرحله-دور از اصل موضوع

اشک تلخ-شراب-اشک عاشق

خشت مال-دروغ گو-لاف زن

حلال واری-نگا. خلال وار

چنگک شدن-چنگ شدن

زیر آب کسی را زدن-با اسباب چینی و توطئه سبب خلع مقام کسی شدن

تخم جن-حرام زاده

خدا کند-ای کاش

آه نداشتن که با ناله سودا کردن(آه در بساط نداشتن)

چرکوندی-لکه دار کثیف

حُجره-دفتر کار در بازار و تیمچه
چاشنی زدن-ریختن یا زدن چاشنی به غدا

خیلی آب خوردن-گران تمام شدن-هزینه ی سنگین داشتن

ریش دادن و ریش گرفتن-ضمانت کردن-متعهد شدن

زدن به سیم آخر-آخرین چاره را به کار بردن حتا اگر به ضرر باشد-خود را به لاقیدی زدن و به عاقبت کار نیاندیشیدن

چمچاره-در پاسخ به پرسش احمقانه می دهند

 

داغ باطل زدن-از کار انداختن-از رونق و رواج انداختن

دهن بین-آن که به گفته ی این و آن عمل می کند

خشکه-مزد نقدی بدون غذا و لباس-غذای بدون پخت-لباس بدون دوخت

بار شیشه-بار شکستنی-کودک در شکم مادر

از جایی آب خوردن-ناشی از چیزی بودن

بی سیرت-بی آبرو

رمبیدن-خراب شدن-فرو ریختن

آب مریم(شیره‌ی انگور، عصمت و طهارت)

آمد داشتن(فرخنده و میمون بودن)

راه بندان-حالت بسته بودن راه-قطع رفت و آمد

خوابگوشی-سیلی-کشیده

بغض کسی ترکیدن-از حالت گرفتگی و تاثر به گریه افتادن

پیسی سر کسی در آوردن-با کسی نهایت بدرفتاری را کردن

زحرکش شدن-یا شکنجه و آزار زیاد کشته شدن

حیوونی-نگا. حیوانکی

حکم حکم نادر و مرگ مفاجا-حکم صد در صد لازم الاجرا

چرب زبان-خوش سخن-چاپلوس

از حال رفتن-بی‌حال شدن-غش کردن

رَطب و یا بس گفتن-سخنان درست و نادرست گفتن-آسمان و ریسمان به هم بافتن

دزدیدن قد-خود را برای دیده نشدن خم کردن

آب مروارید(تار شدن عدسی چشم)

چشه ؟-او را چه شده ؟
پا واکردن-به راه افتادن بچه

 

 
خراب کردن-زرد کردن-آلودن لباس-نظم کار چیزی را به هم زدن

جالباسی-کمد لباس-جا رختی

چشم انتظار-منتظر-چشم به راه
از هفت خوان رستم گذشتن(موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن)

 

خاک آلود-آلوده به گرد و غبار و خاک
دمبکی-دمبک زن-بی ادب و نفهم

آبکش کردن-سوراخ سوراخ کردن

از تیپ کسی بودن

تیر مالی-لاغر-باریک-ضعیف-دختر بلند بالا

خوش سر و زبان-خوش سخن-شیرین گفتار-حراف

سیار غم انگیز و. سوزناک بودن

تار و مار-متفرق-پراکنده

دست بر قضا-از قضا-به طور غیر منتظره-ناگهان

دوش گرفتن-زیر دوش ایستادن و خود را شستن

زبانی-شفاهی

دستمالی-دست مالیدن

حیا را خوردن و آبرو را قی کردن-بسیار بی حیا و گستاخ بودن

خود را خوردن-رنج بردن

حاشیه نشین-تهیدستان ساکن در کناره های شهر

دل آمدن-به چیزی تن در دادن

با کرم الکاتبین بودن حساب کسی-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات بدهد

آب مروارید(تار شدن عدسی چشم)

دانش سرا-آموزشگاه تربیت معلم

دست برداشتن-صرف نظر کردن-چشم پوشی کردن-به حال خود رها کردن

بن بست-کوچه ای که راه در رو نداشته باشد-مشکلی که راه حل نداشته باشد

بی عرضه-بی لیاقت-بی مصرف

دماغ چاق بودن-سر حال بودن-تندرست بودن

آب رفتن زیر پوست کسی-پس از لاغری کمی فربه شدن

بیخود-بی مصرف-بدرد نخور

چشم زخم زدن-چشم زدن-آسیب رساندن

برگ زدن-حقه زدن-سر کسی کلاه گذاشتن-تقلب کردن

پرت کردن حواس-حواس را از اصل موضوع منحرف کردن
دم به تله ندادن-با احتیاط رفتار کردن-خطر نکردن

زمانه بازی کردن-با زبان بازی و چاپلوسی رفتار کردن
چوب در چیزی کردن-تحریک کردن
بیرون زدن-ناگهان از جایی بیرون رفتن
حلال وار-به صورت حلال

خلق الله-مردم

رفته رفته-کم کم-خرد خرد-یواش یواش

تغ تغ-صدای برخورد دو چیز به هم

دالبُر-بریده چون دال-منحنی وار بریدن

از این رو به آن رو شدن(یکسره دگرگون شدن، به‌کلی تغییر کردن)

به خرج کسی نرفتن-بر کسی تاثیر نکردن-بر کسی موثر واقع نشدن

زرد بودن اوضاع-خراب بودن اوضاع

دخیل بستن-بستن پارچه ای به ضریح یا سقاخانه به نیت برآمدن حاجتی

دو رانو نشستن-نشستن چون شتر که نشانه ی ادب است

پدر کسی پیش چشمش آمدن-رنج و آزار بسیار دیدن

 

بد هوا-کسی که به خیال های بلند تر از حد و حق خود افتاده باشد

 
ابرو زدن(رضا دادن، اشاره کردن)

 

پشم نداشتن کلاه کسی-اعتبار نداشتن-کاری از کسی برنیامدن

خان خانم ها-محترم ترین خانم ها-بیش تر به دختر بچه گفته می شود

ریز ریز-خرد شده-کاملن خرد

خرناس-نگا. خُرخُر

 
آستین‌سرخود(هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است)

 

خالچه و میخچه گذاشتن-شاخ و برگ دادن-شرح و تفصیل بیش از اندازه دادن
دُم سیخ شدن-سقط شدن-مردن
آلنگ دولنگ(چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند)
چار چنگولی-سفت و محکم-با دست ها و پا ها

رنگ-حیله-نقشه-تدبیر

آبدار-سخت-شدید-سنگین

 

تناسب داشتن (چیزی) به کسی

ریز بینی-نکته سنجی-دقت

برخورد کردن به تریج قبای کسی-گران آمدن-بی دلیل ناراحت شدن-به کسی توهین شدن
آن‌ها را خانم زاییده، ماها را کلفت؟-چرا آن‌ها را بر ما ترجیح می‌دهند؟ چرا به ما اجحاف می‌کنند؟

دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن

آسمان سوراخ شدن-رویداد بزرگ پیش آمدن

چار سر-حرف مفت-متلک

خرپا کوب-کسی که کارش ساختن خرپا است

به خاطر داشتن-به یاد داشتن-از بر بودن

به لعنت خدا نیارزیدن-دارای هیچ ارزشی نبودن-به هیچ نیارزیدن-مفت نیارزیدن

زوار-زه وار-چیزی شبیه به زه

ادرار کوچک-شاش

از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده

ریخت و پاش-اسراف-گشاده دستی-افراط در مصرف

در پاسخ به زنگ تلفن یا خانه می‌گویند (یعنی می‌شنوم)

از جگر گذشتن-نامردی کردن

رنگ انداختن-رنگ دلخواه را پیدا کردن

زهره و زنبل کسی را ترکاندن-سخت ترساندن
تو دل شیر رفتن-جرات فراوان داشتن

خجالت دادن-کسی را شرمسار کردن

خپله-چاق و کوتاه قد
دو پوسته-دو چیز به هم پیوسته

پای خود را کنار کشیدن-دخالت نکردن

زاچ-زائو

 

جر و بحث-مجادله ی شدید گفتاری

چله ی زمستان-سرمای سخت

دست پایین را گرفتن-کم ارزش و ناتوان فرض کردن

به عرصه رسیدن-به سن پختگی رسیدن-بزرگ شدن

چله بُری کردن-رفت و آمد بسیار کردن

خرد نکردن تره برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن

درس گرفتن-پند آموختن-عبرت گرفتن

روبوسی-به مناسبتی روی یکدیگر را بوسیدن

ادب کردن(با تنبیه آموختن، آدم کردن)

تبرک کردن-با برکت ساختن-خجسته کردن
تپل-چاق-گوشت آلود
آب بندی کردن-آرام آرام به کار انداختن دستگاه نو

خودکرده-کاری که بدون مشورت شده باشد

دُم بریده-زرنگ و ناقلا-بدجنس

راه افتادن-آغاز راه رفتن کودک-آغاز به کار کردن-روشن شدن دستگاه-رونق یافتن کسب و کار

زمین خوار-کسی که زنمین های بی مالک را تصاحب کند و به دیگران بفروشد

دراز به دراز-تعبیری برای کسی که مدتی دراز خوابیده است

خارش گرفتن-به خارش افتادن بدن

دور اندیشی-پایان نگری-عاقبت اندیشی

چانه لغ-نگا. چانه شل

 

اسرار مگو(حرف‌های ناگفتنی)
پاسور زدن-پاسور بازی کردن

آسمان غرمبه(صدای رعد، تندر)

خر تو خر-پر هرج و مرج-بی نظم

 

دسته گل به آب دادن-کاری به خطا انجام دادن
دست به سینه ایستادن-در نهایت ادب و آماده ی فرمان ایستادن

چرخ خوردن-به دور خود چرخیدن

از سفیدی ماست تا سیاهی زغال-همه و همه چیز

در هم و بر هم-آشفته-پریشان-آمیخته

از جا پریدن(یکه خوردن، عصبی شدن)

دیگجوش-خوراکی مانند آش که در شب های جمعه و عید می پختند

الابختکی-اتفاقی-تصادفی

خر دادن و خیار گرفتن-چیز گرانی را با چیز ارزان مبادله کردن-فریب خوردن در معامله

 

دل دار-دلیر-شجاع-معشوق

از هفت خوان رستم گذشتن(موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن)

دستی-پول نقدی که به عنوان وام کوتاه مدت از کسی می گیرند

چرخ گوشت-چرخ گوشت خرد کنی

با معرفت-لوطی و جوانمرد-دارای قوه ی تشخیص خوب از بد

الواتی کردن(عیاشی و هرزگی کردن)

این دنده آن دنده شدن(این پهلو آن پهلو شدن)

رگ ترکی-تعصب نژادی

بادپا-تند رو-تیز تک
پای کسی جایی بند نبودن-هیچ اعتباری نداشتن
چشم کسی راه کشیدن-خیره ماندن به جایی و پلک نزدن

افتادن به گردن کسی(به کسی تحمیل شدن)

دهن دره-خمیازه

حقه سوار کردن-فرو کردن چوب وافور در دهانه ی حقه-فریب دادن
جیب کنی-اخاذی-به خرج انداختن دیگران

زرت-صدای باد در کردن یا شیشکی
حساب کتاب-رسیدن به محاسبات-نظم و قانون

این تن بمیرد(سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند)

خواب نامه-کتابی که در آن تعبیر خواب ها نوشته شده است

پیش کنار-بیضه-خایه

چای صاف کن-وسیله ای نوردار برای صاف کردن چای به هنگام ریختن به استکان یا فنجان
دزدکی-پنهانی-یواشکی-مخفیانه
بغ کردن-چهره درهم کشیدن-ترشرو شدن

آشنایی به روشنایی انداختن-پس از مدت‌ها تصادفی آشنایی را دیدن

بار آوردن-تربیت کردن-ایجاد کردن-تولید کردن-نتیجه دادن-سبب شدن

دست و بال-دور و بر-اطراف

چِل بسم الله-لوحه ی کوچکی که در آن آیات قرآن می نوشتند و برای دفع چشم زخم بر گردن کودک می آویختند

دست به چیزی شدن-بی درنگ آن چیز را برداشتن-آماده ی استفاده از آن چیز شدن

بد دماغ-کسی که زود رنج است و زود قهر می کند
جوال رفتن با کسی-با کسی درافتادن
پازلفی-سر خط-بخشی از موی سر که از شقیقه ها به پایین صورت می روید

آب و گِل(بر و رو، سرشت آدمی)

دزد سر گردنه-کاسب نادرست و گران فروش

چغلی کردن-شکایت کردن

برچسب-نوشته ای دارای مشخصات که آن را روی چیزی می چسبانند-اتیکت

 

پیچه-نقابی که در گذشته زنان بر روی می گذاشتند

دبیر-آموزگار دبیرستان-فرد صاحب مقام در یک حرب-وزارت خانه یا سفارت

دُوال بازی کردن-حقه بازی کزدن-فریب به کار بردن
آهوی شیرافکن-چشم محبوب

زبان مرغی-زبانی ساختگی مانند زبان زرگری

انگشت به دهان(حیرت‌زده، سرگشته)

ریسه رفتن-احتیار از دست دادن و پیچیدن نفس در گلو بر اثر خنده یا تاثر

چین چینی-پر چین

روغن مالی-روغن زدن به دستگاه

 

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

دیر به دیر-هر از گاهی-هر از چندی-دیر دیر

آهوی مانده گرفتن(بی‌انصافی کردن، عاجزکشی کردن)

خداحافظی کردن-به درود گفتن

تنوره زدن-چرخ زدن و گرد شدن
چاله-گودال کوچک-دردسر-اشکال
راپرت کردن-گزارش دادن-خبر دادن
اَنَک شدن-تحقیر شدن-خجالت کشیدن
 

به دل گرفتن-رنجیده خاطر شدن

چرکتاب-پارچه ای با رنگ خاکستری یا قهوه ای که چرک را زود نشان نمی دهد

 

زیر سبیل کسی را چرب کردن-رشوه دادن به کسی