تصویر شماره ۵ ۱- آتشکده نیاسر (منبع: http://www.iran.ir)
چهار طاق ها که در ظاهر بنایی ساده بوده و جهت نیایش و نگه داری از آتش بنا می گشتند. سالیان سال به صورت های مشابهی در نقاط مختلفی طراحی و ساخته می شدند. آن چنان که به صورت یک فرم سنتی بسیار قوی مورد قبول قرار گرفته و بدون کم و کاست و یا تغییرات زیادی بارها اجرا گشتند. این بنا متشکل از گنبدی است که بر روی چهار ستون که به وسیله چهر قوس به یکدیگر متصل شده اند. قرار گرفته است. اما در پلان بنا، نشانه ای است مرکب از اشکال هندسی که صورتی سمبلیک و اساطیری یافته است. در این فرم پلان، تربیع دایره را به صورت یک راز و یک نشان مکررا می بینیم. چهار ستون آن بیانگر مفهوم نمادین چهار عنصر، چهار جهت، چهار باد، چهار فصل و چهار طبیعت انسانی می باشد. چهار همچنین عدد هوش، انسان و زمین می باشد. (خسروی، ۱۳۷۵)
در بعد سوم، مکعب چهار طاق عا سمبل بی حرکتی و استواری نشانه زندگی زمینی و مادی است که در انتها به کره ای می رسد با کنایه هایی از گنبد آسمان و البته نقطه آغاز و انجامی هم ندارد و سمبل خرکت دائمی و تغییر پذیری روح است و روشنایی آن، و زندگی روحانی و آسمای را می نمایاند. (خسروی، ۱۳۷۵)
تغییر مربع پایه به دایر سقف، نه تنها تبددیل کیفیت دو فرم است به یکدیگر که در طول همه تاریخ و اساطیر مختلف، به نوعی وجود داشته، بلکه نشانگر تفکیک و در عین حال به هم پیوستگی و ترکیب دو عالم مادی و زمینی (مربع) و روحانی و ماورایی (دایره ) است. (خسروی، ۱۳۷۵)
ساده ترین، مهمتین و در ضمن تنهاترین نقطه بنا، مرکز مربع و دایره است که در تلاقی سه بعد آن وجود دارد و محور های افقی و عمودی و ارتفاعی چهار طاق، که خطوط غیر فیزیکی اما مشخص و محسوس هستند. در آن یکدیگر را قطه می نمایند، نقطه است که جسمیت مادی نداشته، اما تمامی چهار طاق، بر اساس آن شکل گرفته و جسمیت پیدا نموده، درست به هماندی رابطه خالق و خلوق و در همین نقه اصلی است که آتش فروزان، به عنوان سمبلی از آتش درونی انسان نگهداری می شود و سوی نیایش را روشن می گردانید. (خسروی، ۱۳۷۵)
۵-۲-۵- جمع بندی خصوصیات طرح آتشکده
– فرم چهار طاقی برای محل نیایش عمومی: گنبدی بر روی چهار ستون که به وسیله چهار قوس به یکدیگر متصل شده اند و گنبدی آن را پوشانده است
– وجود یک نقطه مرکزی (مرکز گرا): بنای اصلی آتشکده یک نقطه مرکزی می باشد و آن محل نگه داری آتش مقدس است.
– حضور مربع و تبدیل آن به دایره در ارتفاع : مربع سمبل ماده پای بند زمین، جسم و و اقعیت و نشان دهنده زندگی ظاهری و غیر روحانی در کلیه پلان های آتشکده ها مشاهده می شود. اما دایره سمبلی از خود ، تمامیت روان، در جنبه های مختلف آن ، رویا و رابطه میان انسان و طبیعت می باشد . دایره همواره به حیاتی ترین جنبه زندگی، بخش روحانی آن، اشاره داشته است. که در بالا به شکل گنبدی فضای آتشکده را می پوشاند.
– وجود محور تقارن : اغلب فضاها در بناهای آتشکده دارای محور تقارن هستند. چه در پلان و چه در نما اغلب آن ها دارای دو محور تقارن عمود بر هم می باشند.
– وجود سلسله مراتب: در همه آتشکده های بزرگ سلسله مراتب دسترسی به فضای مقدس اصلی وجود داشته استقدر مسلم آن است که قصد طراح آتشکده ، مقدمه چینی بوده که پس از گذر از این مقدمه ها به مرکز اصلی برسیم. نه اینکه این مرکز ثقل را فی الفور در اختیار مراجعین قرار دهد.
۵-۳- عبادتگاه یهودیان
۵-۳-۱- خیمه میعادگاه۴۸
خیمه میعادگاه مکان تکلم انسان با خدا بود مکانی که در آن حضرت موسی با خداوند به سکوت و انقطاع تمام تکلم می نمود. این خیمه فقط با فاصله گرفتن از اردوگاه تبدیل به مکانی خاص می شد. بدون اینکه از نظری کالبدی تفاوت زیادی با سایر اجزا اردوگاه داشته باشد. دوری فاصله یک راه ایجاد کننده سلسله مراتب برای دسترسی به آن بود و همین طی مسیر انسان را برای نزدیک شدن به خداوند آماده می کرد. .(سلطانی، ۸۴، ص۷۰)
اما خیمه ای که الگوی آن از جانب خداوند به حضرت موسی نشان داده شد. مکانی فراتر از خیمه اولیه بود. این مکان علاوه بر اینکه مکان تکلم انسان با خداوند بود مکان تجلی نور الهی نیز بود.(سلطانی، ۸۴، ص۷۰)
گرچه این نقطه موقعیت ثابتی نداشت، اما به عنوان هسته و کانون شکل دهی به کل خیمه، پیرامون آن و کل اردوگاه تبدیل شد. حتی ابلاغ الگوی خیمه و نحوه ساخت آن. همچون اسباب و مراسم خاص آن به حضرت موسی از این نقطه آغاز می شود و به تدریج رو به بیرون آن گسترش می یباد. این نقطه چون محل تجلی نور بود، مکانی بود کاملا پوشیده و تاریک – بستری که نور در آن خود را نشان می داد- مکانی که کاملا با پرده و پوست حیوانات پوشانده شده بود و انسان در آن با دنیای بیرون خود هیچ ارتباطی نداشت. (سلطانی، ۸۴، ص۷۱)
خیمه مکان تقدیم پیشکشی ها به پیشگاه خداوند بود- به منظور جلب رضایت پروردگار و طلب عفو از درگاه او- که بسته به اهمیت هر یک، در فاصله نزدیک تر و یا دورتری از قدس الاقداس تقدیم می شد. قربانی های عادی در حیاط خیمه، مکانی که از سطح زمین ارتفاع می گرفت و نشاانه تقدیم قربانی به عالم بالا بودتقدیم می شده است. (حسینی،۱۳۸۱، صص ۱۰۳)
خیمه هم مکانی برای ارتقا و تعالی انسان بود و هم مکانی برای تجلی نور الهی. یک حیاط حریمی پیرامون این نقاط تعریف می کرد و کل محوطه خیمه را از سایر نقاط اردوگاه منفک و مجزا می نمود. ورودی حیاط قربانگاه و قدس الاقدس در امتداد یک محور قرار داشتند که ورودی در سمت شرق و قدس الاقدس در سمت غرب آن واقع شده بود. این محور، ایجاد کننده سلسله مراتب مکان ها از نظر درجه قداست است. سلسله مراتبی که انسان را برای رسیدن بر نقطه نهایی اماده می کرد، و این نقطه نهایی به واسطه قرار گیری یک شیء فوق العاده مقدس – صندوقچه الواح تعیین و هویت پیدا می کرد. (حسینی،۱۳۸۱، صص ۱۰۳)
۵-۳-۲- خانه مقدس
خانه مقدس که معمولا با عنوان معبد مقدس از آن یاد می شود، شکل ثابت و ساکن خیمه میعادگاه بود که در یک مکان ثابت ساخته شد. معبد مقدس، بر یک کوه بنا گردیده، مکانی که علاوه بر نمایش عظمت و شکوه مکانی خاص و مقدس بود.
معبد همان عملکرد ها و فعالیت های خیمه- با اندک تفاوت هایی که ناشی از تثبیت موقعیت و درجه قداست آن بود- و همان الگوی در سازماندهی به قسمت های داخی آن را دارد. (سه مربع که یکی از آن ها به مفدس ترین مکان اختصاص یافته است) همچنین ترتیب و سلسله مراتب مراسم و اسباب آن، عین آن چیزی که در خیمه وجود داشت. (سلطانی، ۸۴، ص۷۲)
لیکن در سایر قسمت ها از آنجا که دیگر الگوی آسمانی برای آن ها وجود ندارد. تفاوت هایی مشاهده می شود. معبد مقدس اول یک حیاط کوچک دارد و بر خلاف آن معبد دوم دارای حیاط هایی بزرگ و مجزا از هم می باشد که این حیاط ها ایجاد کننده سلسله مراتب دسترسی به مکان مقدس نیز می باشد.
بر خلاف خیمه که بنایی موقت و متحرک بود و این امر در کالبد آن هم به خوبی نمایان بود- به لحاظ هندسه و مصالح به کار رفته- کیفیات کالبدی معابد مبین ثبات، عظمت و شکوه صاحب آن خانه ها (خداوند) بود. تناسبات بلند و کشیده بناها، عرصه های عظیم حیاط ها، تاکید بر محور قائم بواسطه تناسبات بنا همچنین تکرار ردیف ستون ها، کاربرد مصالح جاودانه ای همانند سنگ و … همه بیانگر صفات عظمت و شکوه هستند. (سلطانی، ۸۴، ص۷۲)
مرز های بین مکان مقدس و نامقدس همواره مرز های چند لایه هستند. یعنی لایه های مختلف مکان، با طی سلسله مراتب از نظر قداست، ایجاد کننده فاصله بین درون و بیرون هستند. (سلطانی، ۱۳۸۴) ردیف اتاق های پیرامون معبد، علاوه بر اینکه مکانی برای نگه داری اسباب و اشیاء فوق العاده مقدس فراهم می کردند. فاصل بین مکان های مقدس و نامقدس بودند. در خیمه نیز پرده پیرامونی حیاط، یک حریم دور تا دور خیمه میعادگاه تعریف می کرد که از اتصال مرز یک مکان مقدس با دنیای بیرون که نامقدس بود ممانعت به عمل می آورد. (سلطانی، ۸۴، ص۷۳)
این دو مکان بستر هایی بودند برای تجلی نام الهی که قرار گرفتن یک شیء بسیار مقدس در آن ها این تجلی را ملموس می کرد. و چون این تجلی بی واسطه بود. الگوی مکان آن از جانب خداوند مشخص شده بود. چرا که انسان ها در شکل دادن به هر مکانی به ناچار از قالب های ذهنی خویش هم استفاده می کنند که این ممکن است باعث فاصله گرفتن اثر پدید آمده از اصل اولیه آن شود. (سلطانی، ۸۴، ص۷۳)
این دو مکان حضور الهی را برای انسان ها متجسم می کردند. حضوری که انسان های عادی امکان نزدیک شدن به آن را نداشتند و اشخاص خاص هم فقط در زمان های خاص می توانستند به آن نزدیک شوند. حضوری که توسط یک نشانه بیشتر نمود پیدا می کرد: میزی که در حضور خداوند قرر گرفته بود. (سلطانی، ۸۴، ص۷۳)
خیمه و خانه مقدس مکان هایی برای تقدیم پیشکشی هایی بودند که در یک مکان بلند و باز در آتش سوزانده می شدند و نیز دعا و استغاثه انسان ها در این مکان ها بیشتر مستجاب واقع می شد وو در واقع حضور در این مکان ها به خودی خود مراتب روحی انسان ها را بالاتر می برد. (سلطانی، ۸۴، ص۷۳)
از آنجا که دیگر آن مکان های مقدس وجود ندارند و آن تجلی بی واسطه و تقدیم پیشکشی ها از میان رفته اندو یهودیان برای نزدیکی و قرب به درگاه الهی – نیز بنا به کشش و گرایش فطری مشترک بین همه انسان ها- خداوند را عبادت می کنند. این عبادات و آداب خاص آن ها بستری مناسب می طلبد که همان کنیسه و یا عبادتگاه یهودیان است. (سلطانی، ۸۴، ص۷۳)
۵-۳-۳- کنیسه
کنیسه خانه ای از عبادت دسته جمعی است. مکانی که انسان در آن برای مدتی بیتوته می کند و استقرار می یابد. کنیسه مامنی برای انسان هاست. تفاوتی اساسی بین کنیسه و معبد مقدس وجود دارد. کنیسه قداستی مانند معبد مقدس ندارد. معبد مقدس ،توسط گروهی از لاویان و کاهنین اداره می شد، در حالیکه کنیسه توسط عامه متدین مدیریت می شود. کنیسه ،یک محل اجتماع برای عبادت روزانه است که توسط یک پیش نماز ساده – ترجیحا خاخام – برگزار می شود. کاهنین و گروهی از لاویان ،به مثابه واسطه ی خداوند و مردم ،معبد مقدس را در اختیار داشتند ولی هزاران کنیسه در سراسر دنیا زیر نظر معلم یا بازاری یا کارمند ساده مدیریت می شود. کنیسه می تواند هرجای زمین تاسیس و بنا شود در حالیکه بیت مقدس چنین قابلیتی ندارد. فقط در یک محل که خداوند گفته ،بایستی ثابت باشد و بدون مشابهت با بنایی دیگر ساخته شود. (فروزنده، ۸۷،ص۱)
کنیسه بیتی است که انسان زمانی نسبتا طولانی در آن می ماند. بنابراین باید مکانی مناسب باشد برای نشستن ، استقرار و آرامش یافتن. پراکندگی قوم یودیت وپیروان این دین در طول تاریخ باعث شده که آن ها همیشه دارای معماری تابع محیط پیرامون خود باشند وهیچ گاه به طور]]>