2. بين ميزان برآورده شدن نيازهاي اطلاعاتي متخصصان و سابقه‌ي كاري آنها همبستگی وجود دارد.
3. بين ميزان رضايت متخصصان مراکز تحقیق و توسعه‌ی صنعت خودروی ایران از کتابخانه‌های وابسته و ميزان استفاده از كتابخانه همبستگی وجود دارد.
4. بین سطح تحصیلات متخصصان مراکز تحقیق و توسعه‌ی صنعت خودروی ایران و میزان استفاده‌ی آنها از کتابخانه‌های وابسته همبستگی وجود دارد.
5. بین سابقه کاری متخصصان مراکز تحقیق و توسعه‌ی صنعت خودروی ایران و میزان استفاده‌ی آنها از کتابخانه‌های وابسته همبستگی وجود دارد.
6. بین متخصصان مراکز تحقیق و توسعه‌ی صنعت خودروی ایران با رشته‌های تحصيلي متفاوت از لحاظ میزان استفاده‌ی آنها از کتابخانه‌های وابسته تفاوت معنی داری وجود ندارد. فصل 2
مباني نظري و پيشينه پژوهش 2-1 مقدمه
کتابخانه‌ها نظام‌های اطلاعاتی پویایی هستند که مهمترین کارکرد آنها پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی استفاده‌کنندگان است. امروزه تعداد و میزان توسعه‌ی کتابخانه‌ها یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی کشورها به حساب می‌آید، لذا پرداختن به این مقوله می‌تواند تاثیر بسزایی در رشد و توسعه‌ی کشور داشته باشد. از میان انواع کتابخانه‌ها، کتابخانه‌های تخصصی به دلیل نقش و جایگاه ویژه‌ای که دارند از اهمیت خاصی برخوردارند. بخش اول این فصل به کتابخانه‌های تخصصی اختصاص داده شده است و در آن ضمن بیان تعاریف، اهداف و وظایف کتابخانه‌های تخصصی، جامعه‌ی استفاده‌کننده از کتابخانه‌های تخصصی به طور کامل تشریح شده است. در ادامه خدماتی که کتابخانه‌های تخصصی به استفاده‌کنندگان ارائه می‌کنند به گونه‌ای مختصر بررسی شده و در انتها نیز استانداردهای کتابخانه‌های تخصصی در ایران بیان شده است.
هدف اصلی کتابخانه‌ها پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی استفاده‌کنندگان است. به همین دلیل یکی از روش‌های ارزیابی کتابخانه‌ها، بررسی استفاده‌کنندگان می‌باشد که انواع و روش‌های گوناگونی دارد. در بخش دوم بررسی استفاده‌کنندگان به عنوان روش پژوهش به طور کامل تشریح شده است.
سپس به بررسی تحقیق و توسعه و نقش اطلاعات در آن پرداخته و اطلاعات صنعتی به عنوان اصلی‌ترین نوع اطلاعات مورد نیاز در واحدهای تحقیق و توسعه صنعتی توضیح داده شده است.
صنعت خودرو در هر کشوری از صنایع مادر به حساب می‌آید. در کشور ما نیز صنعت خودرو از جمله اولین و مهمترین صنایع غیرنفتی بوده است. در بخش چهارم ضمن پرداختن به صنعت خودرو و نقش آن در توسعه‌ی اقتصادی، اهمیت تحقیق و توسعه در این صنعت تشریح شده است. سپس سه مرکز تحقیق و توسعه در صنعت خودروی ایران که جامعه‌ی این پژوهش هستند، معرفی شده‌اند.
در پایان نیز سعی شده است پیشینه‌های مرتبط با این پژوهش در ایران و جهان بررسی شود و جایگاه این پژوهش در ارتباط با پژوهش‌های گذشته مشخص شود.
2-2 تعاریف و مفاهیم کتابخانه‌هاي تخصصي
در متون گوناگون اصطلاحات مختلفي براي کتابخانه‌هاي تخصصي1 به کار رفته است: کتابخانه‌هاي اختصاصي، کتابخانه‌هاي پژوهشي، مرکز اطلاعات، كتابخانه تخصصي تحقيقاتي، و مركز خدمات اطلاع‌رساني (مدیرامانی، 1381-1385: 1457-1459).
همچنین تعاریف متعددی برای کتابخانه‌های تخصصی ارائه شده است. برخی از آنها عبارتند از:
«کتابخانه‌ي تخصصي واحدي است از يک سازمان که هدف آن فراهم ساختن اطلاعات خاص براي پيشرفت کار سازمان يا براي گروه محدودي است. کتابخانه‌هاي تخصصي بر حسب سياست‌ها، روش‌ها و مجموعه‌هاي مختلفي که دارند به چند نوع تقسيم مي‌شوند: کتابخانه‌هاي شرکت‌هاي صنعتي، کتابخانه‌هاي دولتي و سازمان‌هاي وابسته، کتابخانه‌هاي انجمن‌هاي حرفه‌اي مانند کانون وکلا، موسسات تحقيقاتي مستقل، کتابخانه‌هاي موسسات بازرگاني مانند بانک‌ها و جز آن» (سلطاني و راستين، 1379: 334-335).
همچنين کتابخانه‌ي تخصصي عبارت است از «كتابخانه‌هاي تحقيقاتي که با مجموعههای تخصصی خود خدمات اطلاعاتی ویژه‌ای را به گروهی از کاربران و پژوهشگران ارائه می‌دهند. اين اصطلاح مراكز خدمات اطلاع‌رساني را نيز دربرمي‌گيرد» (تعاوني، 1381: 1).
با بررسی تعاریف مختلف می‌توان نتیجه گرفت که کتابخانه‌های تخصصی از عناصر مهمی تشکیل شده‌اند:
1. مجموعه‌ی اطلاعاتی خاص
2. استفاده‌کنندگان خاص
3. نیازهای خاص
4. قابلیت پاسخگویی سریع و دقیق (روشن‌بین، 1379: 20).
کتابخانه‌های تخصصی، به تناسب زمینه‌های فعالیت سازمان مادر و نیازهای اطلاعاتی استفاده‌کنندگان، انواع گوناگونی دارند. همچنین این کتابخانه‌ها معمولاً مواد و منابع ویژه‌ای را نگهداری می‌کنند. هر کتابخانه بنا به نیاز خود ممکن است از برخی از انواع منابع زیر نگهداری کند:
1. کتاب، جزوه، پیش‌نویس‌ها، ترجمه‌ها، پایان‌نامه‌ها
2. پیایندها شامل نشریات ادواری، چکیده‌نامه‌ها، نمایه‌نامه‌ها
3. سالنامه‌ها، گزارش‌ها، راهنماها، فهرست‌ها، دستنامه‌ها
4. گزارش‌های فنی درون سازمانی یا برون سازمانی
5. یادداشت‌های تحقیقی و نمونه‌های آزمایشگاهی
6. اختراع‌نامه‌ها، پروانه‌های ثبت اختراع، رهنمودها و استانداردها
7. مواد دیداری و شنیداری
8. مجموعههای خاص (مانند نقشه، نت موسیقی، نسخ خطی، قانون‌نامه‌ها، بریده جراید، و میکروفرم‌ها)
9. منابع ا
لکترونیکی و چندرسانه‌ای‌ها
10. منابع و اسناد آرشیوی خاص و… (تعاونی، 1381: 63).
2-2-1 تاریخچه‌ی کتابخانه‌های تخصصی در جهان و ایران
در متون گوناگون از کتابخانه‌های متفاوتی به عنوان اولین کتابخانه‌ی تخصصی جهان نام برده شده است. شاید بتوان ادعا نمود که اولین کتابخانه‌ی تخصصی، مجموعه‌ی الواح گلی بود که در زمان حکومت آشور بانی‌پال پادشاه آشور در نینوا گردآوری گردید و سازماندهی شد. آشور بانی‌پال مقرر نمود که مجموعه‌ای حاوی حدوداً 20 هزار لوح گلی به صورت سازمان‌یافته و منظم در محلی خاص مستقر شود. اگر امروزه ما دو ویژگی مشترک کتابخانه‌های تخصصی یعنی موضوع خاص و استفاده‌کنندگان خاص را مورد قبول قرار دهیم، مجموعه‌ی الواح گلی آشور بانی‌پال در حقیقت اولین کتابخانه‌ی تخصصی بود که در تاریخ تمدن بشر پدیدار شد (روشن‌بین، 1379: 18).
دایره‌المعارف امریکانا نیز نخستين كتابخانه‌هاي تخصصي جهان را كتابخانه‌ی تخصصي دارويي پاريس (تأسيس 1570) و كتابخانه‌ی پزشكي كالج مارشال در شهر آبردين اسكاتلند (1593) می‌داند.
مزینانی معتقد است که از نظر تاریخی می‌توان کتابخانه‌های مذهبی و موارد مشابه را که در یک زمینه‌ی خاص فعالیت می‌کردند کتابخانه‌ی تخصصی به حساب آورد. ولی کتابخانه‌های تخصصی به مفهوم امروزی پس از انقلاب صنعتی در اروپا و به‌ویژه در انگلستان و آلمان شکل گرفت و به تدریج در اواخر قرن نوزدهم تعداد آنها افزایش یافت (مزینانی، 1379: 195).
تحولات علمي و فني شگرف قرن‌هاي هجدهم و نوزدهم در افزايش دانش صنعتي و علمي تأثير بسزايي داشت. توليد و تكثير منابع چاپي موجب افزايش حجم اطلاعات شد و به دنبال آن ضرورت سازماندهي و كنترل مطلوب اطلاعات، به‌ويژه در حوزه صنعت و تجارت مطرح شد. از اين‌رو، پس از جنگ جهاني اول و در فاصله سال‌هاي 1914 تا 1920، كتابخانه‌هاي تخصصي گسترش يافتند. قبل از 1914 عبارت كتابخانه‌ی تخصصي براي مجموعه‌اي در رشته‌اي خاص و محدود به‌كار مي‌رفت كه توسط يك سازمان، انجمن، شخص، يا دانشكده حمايت مي‌شد. بعد از جنگ اين مفهوم گسترش يافت و به مجموعه‌ی جامع منابع غيركتابي به زبان‌هاي مختلف، به همراه طبقه‌بندي اختصاصي و نمايه‌سازي اطلاق شد. اين پيشرفت نتيجه‌ی پيدايش سازمان‌هاي جديد دولتي، بازرگاني، و صنفي بود (مدیرامانی، 1381-1385: 1457-1459).
در اوايل دهه 1900، جان كاتن دانا، كتابدار كتابخانه عمومي نيوآرک2 در ايالت نيوجرسي امريكا، با اين اعتقاد كه براي جوابگويي به نيازهاي بخش صنعت و تجارت مجموعه‌هاي تخصصي مورد نياز است، انجمن كتابخانه‌هاي تخصصي3 (اس.ال.اِي.) را تأسيس كرد. بعدها در 1924، در بريتانيا نيز انجمني مشابه آن با نام انجمن كتابخانه‌هاي تخصصي و مراكز اطلاع‌رساني4 (اسلیب) ايجاد شد. در ابتدا، اكثر كتابخانه‌هاي تخصصي در حوزه صنعت و تجارت فعاليت مي‌كردند، ولي بعد از جنگ جهاني دوم، در حوزه علوم و فنون نيز كتابخانه‌هايي تأسيس شد (مدیرامانی، 1381-1385: 1457-1459).
در ایران کتابخانه‌های تخصصی به مفهوم امروزی آن در دهه‌ی اول قرن چهاردهم هجری شکل گرفتند. قبل از این تاریخ تعداد بسیار زیادی کتابخانه‌های تخصصی در زمینه‌ی علوم دینی و مذهبی در سراسر ایران وجود داشت. به هر حال اگر بتوان کتابخانه‌ی مجلس را که دارای منابع و مراجع حقوقی و سیاسی است به عنوان کتابخانه‌ی تخصصی در نظر گرفت باید گفت که این کتابخانه اولین کتابخانه‌ی تخصصی ایران بوده است. بعدها در سال 1313 کتابخانه‌ی وزارت امور خارجه تاسیس شد که دارای منابع و مدارک مربوط به علوم سیاسی و روابط بین‌الملل بود. سپس با شکل‌گیری وزارتخانه‌های متعدد، هر یک از آنها برای خود کتابخانه‌ای تخصصی ایجاد کردند. در سال 1330 کتابخانه‌ی مجلس سنا تاسیس شد که دارای منابع و مدارک جالبی در زمینه‌ی ایرانشناسی بود. در سال 1340 کتابخانه‌ی بانک مرکزی با مجموعه‌ای در زمینه‌ی امور مالی و بانکداری تاسیس شد. در دهه‌ی چهل و پنجاه به تدریج بر تعداد کتابخانه‌های تخصصی ایران افزوده شد، به نحوی که تمامی وزارتخانه‌ها، موسسات دولتی و پژوهشگاه‌های وابسته به دولت دارای کتابخانه‌های تخصصی گردیدند (مزینانی، 1379: 197).
2-2-2 انواع کتابخانه‌های تخصصی
هر سازمانی اهداف و وظایف و کارکردهای خاص خود را دارد و از این نظر با دیگر سازمان‌ها متفاوت است. بنابراین کتابخانه‌های تخصصی را می‌توان بر اساس کارکرد سازمان مادر به انواع صنعتی، بازرگانی، حرفه‌ای، و دولتی تقسیم کرد (مختاری معمار، 1374: 115). هر یک از انواع کتابخانه‌های تخصصی، با توجه به وظایف و نیازهای اطلاعاتی سازمان مادر، منابع و خدمات متفاوتی دارد. مثلاً در یک کتابخانه‌ی تخصصی صنعتی نقشه‌ها و گزارشات فنی از اهمیت زیادی برخوردار هستند و برای سازماندهی آنها باید دقت زیادی صرف شود، در حالی‌که در یک کتابخانه‌ی تخصصی دولتی ممکن است گزارشات دولتی از اهمیت خاصی برخوردار باشند. کتابخانه‌های تخصصی که در این پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرند از نوع کتابخانه‌های تخصصی صنعتی هستند.
2-2-3 اهداف و وظايف کتابخانه‌هاي تخصصي
كتابخانه‌هاي تخصصي معمولاً در خدمت يك سازمان دولتي يا خصوصي، يك نهاد فرهنگي، يك مركز علمي و به طور كلي در خدمت سازمان‌هايي هستند كه براي انجام ماموريت خاص خود نياز به اطلاعات دارند. به همين علت است كه ماهيت وظايف و مديريت در يك كتابخانه‌ي تخصصي بسيار متفاوت از ساير كتابخانه‌هاست (روشن‌ب
ین، 1379: 20). مهمترین هدف کتابخانه‌های تخصصی رفع نیازهای ویژه‌ی سازمان است. اين نوع كتابخانه، به تحقيق و كسب اطلاع و آموزش اختصاص دارد و براي تفريح و تفنن كاركنان سازمان ايجاد نشده است.
كتابخانه‌هاي تخصصي علاوه بر آنكه از نظر نوع استفاده‌كنندگان با ساير كتابخانه‌ها متفاوتند از نظر وظايف، مواد مجموعه، روش‌هاي انتخاب و فراهم‌آوري، و خدماتی که ارائه می‌کنند نيز با انواع ديگر كتابخانه‌ها اختلاف دارند. هدف یک مجموعه‌ی تخصصی آن است که قطعاً مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین در یک کتابخانه‌ی تخصصی باید این اطمینان به وجود آید که مجموعه‌ی گردآوری شده، توصیف و تحلیل گردد، به نمایش گذارده شود، فهرست‌نویسی و آماده‌سازی شود و نهایتاً اطلاعات آن اشاعه گردد (روشن‌بین، 1379: 20-22). پایداری و پویایی کتابخانه‌های تخصصی مستلزم فراهم‌آوری اطلاعات دقیق، جامع، روزآمد، و مناسب؛ و ارائه‌ی خدمات سریع به گونه‌ای است که استفاده‌کنندگان بتوانند از پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه‌ی موضوعی خود آگاه شوند؛ همچنین کتابخانه‌ی تخصصی باید با مجموعه‌سازی مناسب الهام بخش انگیزه‌های تحقیقاتی آنان شود (مدیرامانی، 1381-1385: 1457-1459)
از موارد مهم در کتابخانه‌هاي تخصصي مدت زماني]]>